Ο Πάπας Φραγκίσκος, ο πρώτος Λατινοαμερικάνος Πάπας στην ιστορία, πέθανε σε ηλικία 88 ετών, μία ημέρα μετά την τελευταία του δημόσια εμφάνιση την Κυριακή του Πάσχα.
Κατά τη διάρκεια της 12ετούς θητείας του, ο Φραγκίσκος αναδείχθηκε σε σημαντικό παράγοντα αλλαγής για την Καθολική Εκκλησία, έχοντας αναλάβει το 2013 ένα Βατικανό σε κρίση μετά την παραίτηση του Πάπα Βενέδικτου XVI.
Γεννημένος ως Jorge Mario Bergoglio στις 17 Δεκεμβρίου 1936 στο Μπουένος Άιρες της Αργεντινής από Ιταλούς μετανάστες, επηρεάστηκε βαθιά από τη γιαγιά του Rosa που είχε ενεργό δράση κατά του φασισμού του Μουσολίνι. Χειροτονήθηκε Ιησουίτης ιερέας το 1969, σε μια περίοδο μεγάλης αναταραχής για τη Λατινική Αμερική.
Από την αρχή της θητείας του, ο Φραγκίσκος σηματοδότησε το ταπεινό του προφίλ: πλήρωνε τον λογαριασμό του ξενοδοχείου του, χρησιμοποιούσε ένα απλό αυτοκίνητο και προτίμησε να μείνει σε ξενώνα αντί για τα πολυτελή παπικά διαμερίσματα. Σε μια συμβολική κίνηση, έπλυνε τα πόδια μιας νεαρής μουσουλμάνας κατά τη διάρκεια τελετουργικού της Μεγάλης Εβδομάδας σε φυλακή νέων.
Διαβάστε επίσης: Εκλογή νέου Πάπα / Το Κονκλάβιο και η διαδικασία μέχρι τον «λευκό καπνό»
Μετανάστες, Λέσβος και Μεσόγειος: «νεκροταφείο χωρίς ταφόπλακες»
Ο Πάπας Φραγκίσκος έχει αναφερθεί επανειλημμένα με έντονο και συγκινητικό τρόπο στο προσφυγικό ζήτημα και στην Ελλάδα. Οι επισκέψεις του στη Λέσβο έχουν αφήσει ισχυρό αποτύπωμα.
Στην πρώτη επίσκεψη στη Λέσβο επισκέφθηκε το Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης στη Μόρια, συνοδευόμενος από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο και τον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο. Κατά την επίσκεψη, εξέφρασε τη συμπαράστασή του στους πρόσφυγες και δήλωσε: «Δεν είστε μόνοι». Ως συμβολική πράξη αλληλεγγύης, πήρε μαζί του 12 Σύρους μουσουλμάνους πρόσφυγες στη Ρώμη.
Πέντε χρόνια αργότερα, ο Πάπας επέστρεψε στη Λέσβο και επισκέφθηκε το νέο Κέντρο Υποδοχής στο Μαυροβούνι. Κατά την επίσκεψη, χαρακτήρισε την αδιαφορία απέναντι στους μετανάστες ως «ναυάγιο του πολιτισμού» και τόνισε ότι η Μεσόγειος έχει μετατραπεί σε «νεκροταφείο χωρίς ταφόπλακες».
Επέκρινε την εκμετάλλευση των μεταναστών για πολιτικούς σκοπούς και κάλεσε την Ευρώπη να αντιμετωπίσει τις ρίζες του προβλήματος, όπως οι πόλεμοι και η φτώχεια, αντί να στοχοποιεί τους ίδιους τους πρόσφυγες.
Το 2019, ο Πάπας Φραγκίσκος επαίνεσε τον τότε πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα, για τη στάση του στο προσφυγικό ζήτημα. Σε δηλώσεις του, ανέφερε ότι ο Τσίπρας του είχε πει: «Τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι πάνω από τις συμφωνίες», προσθέτοντας ότι αυτή η φράση «αξίζει το Νόμπελ». Ο Α. Τσίπρας είχε προταθεί τότε για το Νόμπελ Ειρήνης, λόγω της συμφωνίας των Πρεσπών.
Ο Πάπας υπογράμμισε ότι η Ευρώπη χτίστηκε από μετανάστες και ότι αυτό αποτελεί πλούτο της.
Μόλις τον Ιανουάριο του 2025, χαρακτήρισε την κατάσταση στη Λωρίδα της Γάζας «πολύ σοβαρή και ντροπιαστική»: «δεν μπορούμε με κανέναν τρόπο να δεχτούμε τους βομβαρδισμούς αμάχων». Προηγουμένως είχε επικριθεί από έναν Ισραηλινό υπουργό επειδή ζήτησε να διεξαχθεί έρευνα για το αν η στρατιωτική εκστρατεία της χώρας στη Γάζα συνιστά γενοκτονία.
Ο Πάπας Φραγκίσκος ήταν σφοδρός επικριτής του πολέμου. Καταδίκασε την «αποκρουστική» εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία αλλά κάλεσε την Ουκρανία να «έχει το θάρρος να υψώσει τη λευκή σημαία». Αυτό το τελευταίο αυτό σχόλιο, μαζί με την προτροπή του προς τους Ρώσους νέους να θυμούνται την «κληρονομιά» τους ως κληρονόμοι μιας «μεγάλης, φωτισμένης ρωσικής αυτοκρατορίας», προκάλεσε την οργή των Ουκρανών και ανάγκασε το Βατικανό να κάνει πίσω.
Με την εγκύκλιο Laudato Si’ (2015) έγινε ο πρώτος Πάπας που μίλησε τόσο ρητά για την ανάγκη οικολογικής δικαιοσύνης, καταγγέλλοντας το οικονομικό σύστημα ως αιτία καταστροφής του περιβάλλοντος. Ζήτησε αλλαγή του τρόπου ζωής και επανάσταση στις συνειδήσεις.
Ο Φραγκίσκος οδήγησε την εκκλησία σε νέα κατεύθυνση, προσεγγίζοντας περιθωριοποιημένες ομάδες όπως μετανάστες, φτωχούς, άστεγους, θύματα σεξουαλικής κακοποίησης και ομοφυλόφιλους καθολικούς. Ταξίδεψε σε περισσότερες από 40 χώρες, συχνά επισκεπτόμενος απομακρυσμένες και ξεχασμένες περιοχές, και προσπάθησε να βελτιώσει τις σχέσεις με την Κίνα, με μουσουλμάνους κληρικούς και άλλους χριστιανικούς ηγέτες.
Μετά από αρχικές δυσκολίες, έλαβε ισχυρά μέτρα για την αντιμετώπιση σεξουαλικής κακοποίησης από Καθολικούς κληρικούς, θεσπίζοντας νέους κανόνες που απαιτούσαν λογοδοσία από την καθολική ιεραρχία, αν και δεν επέβαλε το επίπεδο διαφάνειας που ζητούσαν πολλοί υποστηρικτές του.
Μετατόπισε την έμφαση της εκκλησίας από διχαστικά ζητήματα όπως η άμβλωση και η ομοφυλοφιλία σε παγκόσμια προβλήματα όπως η κλιματική αλλαγή, η φτώχεια και η μετανάστευση. Το 2019, γονάτισε μπροστά στους ηγέτες του Νότιου Σουδάν, φιλώντας τα παπούτσια τους και εκλιπαρώντας για ειρήνη. Αργότερα, μίλησε υπέρ της Ουκρανίας στον πόλεμο με τη Ρωσία.
Η προσπάθεια του Φραγκίσκου να ανατρέψει το status quo δημιούργησε πολλούς εχθρούς. Υποβίβασε συντηρητικούς αξιωματούχους, περιόρισε τη χρήση της λατινικής λειτουργίας, έδωσε χώρο σε λαϊκούς και γυναίκες σε σημαντικές συναντήσεις, επέτρεψε την ευλογία ομόφυλων ζευγαριών και υποστήριξε τα δικαιώματα των διεμφυλικών ατόμων.
Η αντίσταση εναντίον του εξελίχθηκε από σιωπηρή σε ολοκληρωτική, με επικεφαλής τον Αμερικανό Καρδινάλιο Raymond L. Burke, ο οποίος θεωρούσε το συμπεριληπτικό όραμα του Φραγκίσκου ως αποδυνάμωση του δόγματος.
Στα τελευταία του χρόνια, παρά τα προβλήματα υγείας με το γόνατο του, μια χειρουργική επέμβαση στο έντερο και αναπνευστικές παθήσεις που τον ανάγκασαν να χρησιμοποιεί μπαστούνι και αναπηρικό αμαξίδιο, συνέχισε να ταξιδεύει και να υπερασπίζεται τις αξίες του.
Μία από τις σημαντικότερες κληρονομιές του Φραγκίσκου είναι η αναμόρφωση της ηγετικής δομής της εκκλησίας. Μετέτρεψε το Κολλέγιο των Καρδιναλίων, διορίζοντας περισσότερους από τους μισούς ψηφοφόρους που θα εκλέξουν τον διάδοχο του, κάνοντάς το λιγότερο λευκό και λιγότερο ιταλικό.
Διόρισε τον πρώτο Αφροαμερικανό καρδινάλιο και προώθησε μια ποικιλόμορφη ηγεσία που μοιραζόταν το ποιμαντικό του όραμα.
Αντίθετα με τους προκατόχους του που πίστευαν στη συγκέντρωση εξουσίας στη Ρώμη, ο Φραγκίσκος προώθησε μια συλλογική, αποκεντρωμένη προσέγγιση. Εξουσιοδότησε τους τοπικούς επισκόπους να λαμβάνουν αποφάσεις για λειτουργικά ζητήματα και εξέτασε τη δυνατότητα χειροτονίας παντρεμένων ανδρών σε περιοχές με έλλειψη ιερέων.
Επιτέλεσε σημαντικό διπλωματικό έργο, βοηθώντας στη συμφιλίωση μεταξύ ΗΠΑ και Κούβας και συμβάλλοντας στην ειρηνευτική διαδικασία της Κολομβίας. Το 2018, επισημοποίησε τη θέση της εκκλησίας κατά της θανατικής ποινής.
Ο Πάπας Φραγκίσκος άφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα στην Καθολική Εκκλησία, προωθώντας μια πιο ανοιχτή, συμπονετική και αποκεντρωμένη προσέγγιση. Η ζωή και το έργο του σηματοδοτούν μια εποχή σημαντικών αλλαγών που θα επηρεάζουν την πορεία της εκκλησίας για πολλά χρόνια μετά τον θάνατο του.
Το ερώτημα τώρα είναι αν ο διάδοχος του θα συνεχίσει στο δρόμο που άνοιξε ο πιο προοδευτικός Πάπας της ιστορίας.