Μπορς, βαρενίκι και ουσβάρ θα είχε το εορταστικό τραπέζι των Ουκρανών, που όπως και οι Έλληνες, πιστοί στη θρησκεία και την οικογένεια, μετά την περίοδο της νηστείας μαζεύονται ανήμερα των Χριστουγέννων για να ανταλλάξουν ευχές, να μοιραστούν εμπειρίες από τον χρόνο που πέρασε, να ευχηθούν του χρόνου τέτοια εποχή να ανταμώσουν ξανά όλοι μαζί. Όμως, για πολλές οικογένειες που κόπηκαν στα δύο την 24η Φεβρουαρίου 2022, όταν η Ουκρανία δέχθηκε εισβολή από ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις, οι γιορτές των Χριστουγέννων θα είναι πολύ διαφορετικές.
Πάνω από 14 εκατομμύρια Ουκρανοί εγκατέλειψαν τα σπίτια τους, επιδιώκοντας να βρεθούν κάπου όπου θα νιώθουν ασφαλείς. Εκατοντάδες από αυτούς αναζήτησαν μια καλύτερη ζωή, μακριά από σειρήνες πολέμου, εκρήξεις και καταστροφές, στη Θεσσαλονίκη.
Έθιμα και παραδόσεις, φαγητό και ποτό, αλλά πάνω από όλα οι άνθρωποι είναι που λείπουν περισσότερο από την Οστάνα και τη Σβετλάνα, δύο γυναίκες οι οποίες από τον Μάρτιο του 2022 βρίσκονται στη Θεσσαλονίκη και ζουν μαζί με τις οικογένειές τους, έτοιμες να περάσουν τα δεύτερα Χριστούγεννα μακριά από εκείνους που αγαπούν.
Το Βερτέπ, η πατάτα και το δώρο του γείτονα
Δύο εβδομάδες πριν από την έναρξη του πολέμου, η κόρη της Οστάνα Στετσένκο ήρθε στη Θεσσαλονίκη για να σπουδάσει. Στις 18 Μαρτίου του 2022 η μαμά της νεαρής φοιτήτριας πήρε τον μικρό γιο της και λιγοστά πράγματα και ήρθαν να μείνουν κοντά στη μεγάλη κόρη. Σχεδόν τρία χρόνια αργότερα και έτοιμη να γιορτάσει για δεύτερη φορά τα Χριστούγεννα μακριά από την πατρίδα της, τη Βίνιτσα, η Οστάνα νοσταλγεί οικογένεια, φίλους και παραδόσεις που της θυμίζουν την πατρίδα, χωρίς να ξέρει αν ποτέ θα μπορέσει να γυρίσει.
Ένα από τα έθιμα με τα οποία μεγάλωσε η Οστάνα είναι το Βερτέπ, ένα δρώμενο κατά το οποίο οι κάτοικοι στα χωριά έβγαιναν στους δρόμους με αμφιέσεις και έλεγαν κάτι σαν κάλαντα από σπίτι σε σπίτι. Φέτος, η ελληνοουκρανική κοινότητα έφερε μια μικρογραφία του Βερτέπ στη Θεσσαλονίκη, προκειμένου οι Ουκρανοί της πόλης να τιμήσουν τις τρεις μεγάλες γιορτές του χειμώνα: τον Άγιο Νικόλαο, τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά.
«Είναι τόσες πολλές οι παραδόσεις μας και σίγουρα δεν μπορούμε να τις συνεχίσουμε όλες» αναφέρει η Οστάνα, προσθέτοντας ότι δεν είναι μόνο ζήτημα οικονομικό, αλλά κυρίως ψυχολογικό. Όπως λέει, παρότι η Θεσσαλονίκη έδωσε στην ίδια και την οικογένειά της μια δεύτερη ευκαιρία για ζωή, ωστόσο συγγενείς και φίλοι βρίσκονται ακόμα στην Ουκρανία, μια ανάσα μακριά από τον πόλεμο.
Η οικογένεια της Οστάνα προσπαθεί να κρατάει όσα έθιμα και παραδόσεις μπορεί, για αυτό και την παραμονή των Χριστουγέννων στο τραπέζι θα βρίσκονται 12 νηστίσιμα πιάτα, ένα από τα οποία θα είναι η κουτιά, με βάση το σιτάρι και ίσως το πιο παραδοσιακό πιάτο των ουκρανικών Χριστουγέννων. «Από το γιορτινό τραπέζι θα λείπουν πολλά», λέει στη Voria, αλλά ποτέ δεν λείπει η πατάτα, σε πολλές και διαφορετικές μορφές. «Φέτος, ένας γείτονας μάς έκανε δώρο ρολό από χοιρινό, οπότε θα φάμε και λίγο κρέας», λέει χαμογελώντας. Αν ο πόλεμος δεν είχε χωρίσει την οικογένεια της Οστάνα, το τραπέζι που θα ετοίμαζε θα είχε μανιτάρια, κρέπες με γέμιση, λαχανοντολμάδες, πιροσκί και μπορς, την παραδοσιακή κρεατόσουπα, όμως φέτος είναι ευγνώμων και με το δώρο του γείτονα.
Μερικά βαρενίκι και λίγο ουσβάρ στο τραπέζι
Στις 6 Μαρτίου του 2022 η Σβετλάνα Παύλοβα πήρε την μητέρα της και ήρθαν στη Θεσσαλονίκη, με την 24χρονη κόρη της να μένει πίσω στην Οδησσό. Όπως λέει και η ίδια, δεν είχε πολλές επιλογές για το πού να πάει, αλλά κάποιοι φίλοι της μητέρας της ήρθαν πρώτοι στη Θεσσαλονίκη και έτσι ακολούθησαν κι εκείνες. Μάνα και κόρη ζουν μαζί και γιορτάζουν οι δυο τους τα δεύτερα Χριστούγεννα μακριά από συγγενείς και φίλους, ενώ όλα τα προηγούμενα χρόνια ήταν όλη η οικογένεια συγκεντρωμένη γύρω από ένα μεγάλο τραπέζι σε ένα σπίτι ολόφωτο και όμορφα στολισμένο.
Παρά τη νοσταλγία, μέχρι και τα Θεοφάνια, στο τραπέζι του σπιτιού θα υπάρχει η κουτιά και το ουσβάρ, ένα αφέψημα από αποξηραμένα φρούτα. Αν και έχει συνηθίσει να μαγειρεύει για μεγάλη οικογένεια, η Σβετλάνα θα φτιάξει μαζί με την μητέρα της μερικά βαρένικι, παραδοσιακά ζυμαρικά με διάφορες γεμίσεις με πατάτα, βύσσινο και τυρί. «Σίγουρα η διάθεση μας δεν είναι η ίδια, αλλά αφού έχουμε την ευκαιρία, πρέπει να συνεχίσουμε να ζούμε» λέει και χαμογελάει.
Η ουκρανική κουζίνα είναι ιδιαίτερη και ταυτόχρονα πολύ απλή. Στα ουκρανικά παραδοσιακά πιάτα εφαρμόζονται σλαβικές τεχνικές μαγειρέματος και οι ντόπιοι αγαπούν πολύ να μαγειρεύουν το σιτάρι. Πολλά φαγητά είναι βαριά, αλλά υπάρχουν και μερικά που είναι πιο απλά και για όλα τα γούστα. Σαλάτες, πίτες, σούπες, κρέας και ζυμαρικά, όπως και στην Ελλάδα, είναι τα ιδανικά για ένα γιορτινό τραπέζι με αγαπημένα πρόσωπα, παιδιά και γονείς. Μόνο που η Ουκρανία μετράει πάνω από 1.000 ημέρες πολέμου και τα γιορτινά τραπέζια σίγουρα δεν θα είναι όπως τα συνήθισαν η Οστάνα και η Σβετλάνα.