Το μυστήριο με τα μαλάκια που βρέθηκαν στα τούβλα σε κατασκευές του μινωικού πολιτισμού – Γιατί τα χρησιμοποιούσαν στην αρχαιότητα οι Κρητικοί. Φωτογραφία: M. Devolder/ Υπουργείο Πολιτισμού
Το μυστήριο με τα μαλάκια που βρέθηκαν στα τούβλα σε κατασκευές του μινωικού πολιτισμού – Γιατί τα χρησιμοποιούσαν στην αρχαιότητα οι Κρητικοί
Μία πρόσφατη μελέτη, με επικεφαλής τη Ρένα Βεροπουλίδου, από το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού της Θεσσαλονίκης και της Maud Devolder (πανεπιστήμιο του Ghent) αποκάλυψε μια καινοτόμο τεχνική για την αποκρυπτογράφηση των μυστηρίων της αρχιτεκτονικής της Εποχής του Χαλκού στην περιοχή του Αιγαίου.
Οι ερευνήτριες έχουν αξιοποιήσει τα ευρήματα μαλακίων, ως έμμεσων δεικτών για την αναγνώριση υπολειμμάτων αποσυντεθειμένων πλίνθων λάσπης, που χρησιμοποιήθηκαν στις κατασκευές της εποχής αυτής.
Η αρχιτεκτονική της Εποχής του Χαλκού στο Αιγαίο, ειδικά στην Κρήτη, χαρακτηρίζεται από την ευθραυστότητά της. Πολλά κτίρια χρησιμοποιούσαν πλίνθους από αποξηραμένη λάσπη, υλικά που έχουν εξαφανιστεί σχεδόν εντελώς με τα πέρασμα του χρόνου, λόγω των περιβαλλοντολογικών συνθηκών.
Οι κατασκευές αυτές, που συχνά στηρίζονται σε πέτρινες βάσεις, έχουν αφήσει ελάχιστα ίχνη σε αρχαιολογικούς χώρους, καθιστώντας δύσκολη την ακριβή ανακατασκευή του αρχικού τους σχεδιασμού.
Η πρόκληση αυτή ωστόσο, οδήγησε τους αρχαιολόγους να αναζητήσουν εναλλακτικές μεθόδους για να ανιχνεύσουν την παρουσία των υλικών αυτών. Μεταξύ των πιο πρόσφατων στρατηγικών είναι η χρήση υπολειμμάτων μαλακίων, ειδικά εκείνων που σχετίζονται με θαλάσσια βλάστηση, όπως τα λιβάδια της Ποσειδωνίας.
Τα φυτά αυτά, που χρησιμοποιούνταν ως πρόσθετα στην πλινθοποιία, είχαν μικρά μαλάκια, τα κελύφη των οποίων διατηρήθηκαν στις αρχαιολογικά ευρήματα.
Η μελέτη περίπτωσης εστίασε στα Μάλια, έναν Μινωικό οικισμό στη βόρεια Κρήτη. Φωτογραφία: M. Devolder / S. Déderix / IMS-FORTH
Η μελέτη περίπτωσης εστίασε στα Μάλια, έναν Μινωικό οικισμό στη βόρεια Κρήτη. Εκεί, συλλέχθηκαν δείγματα από το χώμα, από τα στρώματα που ανάγονται στις περιόδους της Πρώιμης και της Μέσης Εποχής του Χαλκού. Τα δείγματα αυτά κοσκινίστηκαν προσεκτικά, μέσα από επίπλευση, μια τεχνική που διαχωρίζει τα ελαφρά σωματίδια, όπως είναι τα κελύφη των μαλακίων.
Η ανάλυση αποκάλυψε ένα εύρος από ταξινομικές βαθμίδες μαλακίων, οι οποίες ενδημούν αποκλειστικά στα θαλάσσια λιβάδια της Ποσειδωνίας. Τα ευρήματα αυτά συνδέονται με τα υπολείμματα των πλίνθων από λάσπη, υποδηλώνοντας ότι, τα μαλάκια μεταφέρονταν τυχαία μαζί με τα θαλάσσια φυτά στην κατασκευή.
Ευρήματα όπως τα θραύσματα της λάσπης και τα αποτυπώματα της Ποσειδωνίας, υποστηρίζουν την υπόθεση ότι, τα θαλάσσια φυτά, δεν χρησιμοποιούνταν μόνο ως πρόσθετο υλικό της κατασκευής, αλλά και για αλλά και για να βελτιώσουν τις θερμικές και μηχανικές ιδιότητες των τούβλων.
Η μελέτη αποκαλύπτει πως, η χρήση των θαλάσσιων αυτών φυτών, ήταν άρρηκτα συνυφασμένη με τις αρχιτεκτονικές πρακτικές της περιοχής και με το φυσικό περιβάλλον.
Τα λιβάδια της Ποσειδωνίας, που βρίσκονται κατά μήκος των μεσογειακών ακτών αποτέλεσαν μία προσβάσιμη και βιώσιμη πηγή. Η ενσωμάτωσή τους σε τούβλα προσέφερε αντοχή στη φωτιά, θερμομόνωση και μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στις σκληρές καιρικές συνθήκες.
Ο οικισμός στα Μάλια ξεχωρίζει, όντας ένα φυσικό εργαστήριο για την εξερεύνηση των πρακτικών αυτών. Από τις οικιακές δομές, έως τα κτίρια των ανακτόρων, τα τούβλα από λάσπη, αποτελούσαν ένα αναγκαίο υλικό της μινωικής αρχιτεκτονικής.
Η συλλογή από τα κελύφη των μαλακίων. Φωτογραφία: Devolder / Υπουργείο Πολιτισμού
Μέσα από την ανάλυση των μαλακίων οι ερευνητές δεν αναδομούν μόνο τα υλικά και τις τεχνικές, αλλά ρίχνουν και φως στις σχέσεις ανάμεσα στους κατοίκους του νησιού και το θαλάσσιο περιβάλλον.
Η χρήση των μαλακίων ως έμμεσων δεικτών, είναι μια επαναστατική προσέγγιση στην μελέτη των φθαρτών αρχιτεκτονικών υλικών. Επιπλέον, τονίζει τη σημασία της εφαρμογής διεπιστημονικών μεθοδολογιών στην αρχαιολογία.
Τα ευρήματα στα Μάλια, έχουν σημαντικότερες προεκτάσεις για την μελέτη άλλων μεσογειακών τοπίων, όπου υπολείμματα θαλάσσιων φυτών και μαλακίων, θα μπορούσαν να αποκαλύψουν περισσότερα μυστικά για τη ζωή και τις τεχνολογίες του παρελθόντος.
Οι ερευνητές ωστόσο, προειδοποιούν ότι, οι σύγχρονες συγκριτικές μελέτες, είναι αναγκαίες για την καλύτερη κατανόηση των συσχετισμών ανάμεσα στα μαλάκια και τους θαλάσσιους οργανισμούς. Επιπλέον, η συστηματική εφαρμογή των πρωτοκόλλων δειγματοληψίας σε μελλοντικές ανασκαφές θα μπορέσουν να επεκτείνουν την βάση δεδομένων αρχαίων μαλακίων, δίνοντας περιθώριο για πιο αξιόπιστες ερμηνείες.