Το ενδεχόμενο να συλληφθεί ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, Μπενιαμίν Νετανιάχου, από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ) δεν αποτελεί μόνο ζήτημα δικαιοσύνης. Έχει και τη δυναμική να προκαλέσει γεωπολιτική θύελλα, με την Ευρώπη να βρίσκεται στο επίκεντρο.
Ένα από τα πλέον ανησυχητικά σενάρια που αναδύονται είναι η πιθανή στρατιωτική αντίδραση των Ηνωμένων Πολιτειών, οι οποίες έχουν ήδη θεσπίσει νομοθεσία που θα μπορούσε να δικαιολογήσει μια τέτοια ενέργεια.
Για την προστασία των εγκληματιών πολέμου προβλέπεται μέχρι και στρατιωτική εισβολή των ΗΠΑ στη Χάγη. Το ακραίο σενάριο αμερικανικής επίθεσης σε ευρωπαϊκό έδαφος για τη σωτηρία του Νετανιάχου.
Το 2002, οι Ηνωμένες Πολιτείες θέσπισαν τον “Νόμο για την Προστασία των Αμερικανών Στρατιωτών” (American Servicemembers Protection Act – ASPA), ο οποίος είχε στόχο να προστατεύσει τους Αμερικανούς πολίτες, κυρίως στρατιωτικούς, από τη δικαιοδοσία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ΔΠΔ).
Ο νόμος αυτός, που εγκρίθηκε υπό τη διοίκηση του προέδρου Τζορτζ Μπους, αποτέλεσε μία ξεκάθαρη δήλωση της αντίθεσης των ΗΠΑ στη δημιουργία ενός θεσμού που θα μπορούσε να δικάζει Αμερικανούς ή πολίτες συμμαχικών χωρών για εγκλήματα πολέμου ή εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.
Η πιο αμφιλεγόμενη διάταξη του ASPA είναι ο “Νόμος Εισβολής στη Χάγη”. Αυτή δίνει τη δυνατότητα στον πρόεδρο των ΗΠΑ να εξουσιοδοτήσει τη χρήση στρατιωτικής δύναμης για την απελευθέρωση οποιουδήποτε Αμερικανού ή πολίτη συμμαχικής χώρας που βρίσκεται υπό κράτηση από το ΔΠΔ.
Παρότι η διάταξη φαινόταν και εξακολουθεί να φαίνεται ακραία, η θέσπισή της αποκαλύπτει το πώς οι ΗΠΑ θέλουν να αντιμετωπίζουν την προοπτική και εξέλιξη ενός διεθνούς θεσμού με την εξουσία να διώκει άτομα ανεξαρτήτως εθνικότητας.
Η θέσπιση του ASPA ήρθε σε μια περίοδο όπου η παγκόσμια κοινότητα επιχειρούσε να εδραιώσει έναν μόνιμο θεσμό για την αντιμετώπιση σοβαρών εγκλημάτων, όπως η γενοκτονία, τα εγκλήματα πολέμου και τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν αρχικά υπογράψει το Καταστατικό της Ρώμης, τη συνθήκη που ίδρυσε το ΔΠΔ, υπό τη διοίκηση του προέδρου Μπιλ Κλίντον το 2000. Ωστόσο, ο διάδοχός του, Τζορτζ Μπους, “ανακάλεσε” την υπογραφή αυτή το 2002, εκφράζοντας φόβους ότι το δικαστήριο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί πολιτικά για να στοχοποιήσει Αμερικανούς πολίτες.
Το νομοθετικό πλαίσιο του ASPA αντανακλούσε αυτούς τους φόβους. Οι ΗΠΑ ανησυχούσαν ότι οι στρατιωτικές επιχειρήσεις τους ανά τον κόσμο – από το Ιράκ και το Αφγανιστάν μέχρι τα Βαλκάνια – θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε δικαστικές διώξεις κατά Αμερικανών αξιωματούχων ή στρατιωτών. Έτσι, ο ASPA στόχευε να αποτρέψει κάθε πιθανή δικαιοδοσία του ΔΠΔ πάνω σε Αμερικανούς ή συμμάχους τους.
ASPA: Ένα νόμος σε αναμονή… – Η σημασία του “Νόμου εισβολής στη Χάγη”
Ο “Νόμος Εισβολής στη Χάγη” είναι το πιο αμφιλεγόμενο κομμάτι του ASPA. Η διάταξη αυτή δίνει στην κυβέρνηση των ΗΠΑ την εξουσία να χρησιμοποιήσει στρατιωτική δύναμη για να διασφαλίσει ότι κανένας Αμερικανός ή σύμμαχος δεν θα παραδοθεί στο ΔΠΔ. Με άλλα λόγια, ο νόμος εξουσιοδοτεί τις ΗΠΑ να εισβάλουν στο έδαφος της Ολλανδίας – όπου εδρεύει το ΔΠΔ – αν χρειαστεί να απελευθερώσουν κάποιον πολίτη ή σύμμαχο που κρατείται εκεί.
Αν και αυτή η διάταξη θεωρήθηκε αρχικά περισσότερο συμβολική παρά πρακτική, η ύπαρξή της στέλνει ένα σαφές μήνυμα: Οι ΗΠΑ θέλουν να γνωρίζει ο κόσμος ότι είναι διατεθειμένες να προστατεύσουν την εθνική τους κυριαρχία και τους πολίτες τους με κάθε κόστος, ακόμα και αν αυτό σημαίνει τη στρατιωτική επέμβαση σε φιλικές ή συμμαχικές χώρες.
Η ψήφιση του ASPA προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στη διεθνή κοινότητα. Οι υποστηρικτές του ΔΠΔ – κυρίως χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης – κατηγόρησαν τις ΗΠΑ ότι υπονομεύουν την προσπάθεια για την προώθηση του κράτους δικαίου σε παγκόσμιο επίπεδο.
Αν και ο “Νόμος Εισβολής στη Χάγη” δεν έχει ενεργοποιηθεί ποτέ, η ύπαρξή του διατηρεί τη δυναμική της. Οι ΗΠΑ συνεχίζουν να μην αναγνωρίζουν τη δικαιοδοσία του ΔΠΔ, ενώ η αντίστασή τους έχει γίνει πιο σύνθετη και πολυεπίπεδη.
Σήμερα, το ASPA παραμένει μια υπενθύμιση της αντίθεσης των ΗΠΑ προς οποιονδήποτε διεθνή θεσμό που θεωρούν ότι μπορεί να περιορίσει την κυριαρχία τους. Η ύπαρξη ενός τόσο ακραίου μέτρου, όπως η στρατιωτική επέμβαση, υπογραμμίζει τη στρατηγική σημασία που αποδίδουν οι ΗΠΑ στην προστασία των συμφερόντων τους και των συμμάχων τους.
Οι πρώτες αντιδράσεις για το ένταλμα σε βάρος του Νετανιάχου – Και τι σημαίνουν για το μέλλον
Οργισμένοι γερουσιαστές στις ΗΠΑ…
Ο Ρεπουμπλικανός γερουσιαστής Τομ Κότον επιτέθηκε στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ICC), επικαλούμενος τον νόμο των ΗΠΑ που επιτρέπει στον πρόεδρο να χρησιμοποιεί «όλα τα απαραίτητα και κατάλληλα μέσα» για να απελευθερώσει Αμερικανούς ή συμμάχους που κρατούνται από το δικαστήριο.
Ο Κότον καταδίκασε το ΔΠΔ σε μια ανάρτηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αποκαλώντας το “δικαστήριο καγκουρό” και χαρακτηρίζοντας τον γενικό εισαγγελέα του, Καρίμ Χαν, “ανισόρροπο φανατικό”.
«Αλίμονο σε αυτόν και σε όποιον προσπαθεί να επιβάλει αυτά τα παράνομα εντάλματα. Επιτρέψτε μου να τους δώσω σε όλους μια φιλική υπενθύμιση: ο αμερικανικός νόμος για το ΔΠΔ είναι γνωστός ως νόμος εισβολής της Χάγης για κάποιο λόγο. Σκεφτείτε το», προειδοποίησε ο Κότον.
The ICC is a kangaroo court and Karim Khan is a deranged fanatic. Woe to him and anyone who tries to enforce these outlaw warrants. Let me give them all a friendly reminder: the American law on the ICC is known as The Hague Invasion Act for a reason. Think about it.— Tom Cotton (@SenTomCotton) November 21, 2024
Την ίδια ώρα, ο Ρεπουμπλικανός γερουσιαστής των ΗΠΑ Λίντσεϊ Γκράχαμ απείλησε να επιβάλει κυρώσεις σε συμμάχους των ΗΠΑ εάν επιβάλουν τα εντάλματα σύλληψης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ΔΠΔ) κατά του Ισραηλινού πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου και του πρώην υπουργού Άμυνας Γιόαβ Γκάλαντ.
«Σε οποιονδήποτε σύμμαχο, Καναδά, Βρετανία, Γερμανία, Γαλλία, αν προσπαθήσετε να βοηθήσετε το ΔΠΔ, θα σας επιβάλουμε κυρώσεις», είπε ο Γκράχαμ σε συνέντευξή του στο Fox News την περασμένη Παρασκευή.
Graham: So to any ally, Canada, Britain, Germany, France, if you try to help the ICC, we’re going to sanction you. pic.twitter.com/skSkAWiLp8— Acyn (@Acyn) November 23, 2024
«Εάν πρόκειται να βοηθήσετε το ΔΠΔ ως έθνος και να επιβάλλετε το ένταλμα σύλληψης κατά του Μπίμπι και του Γκάλαντ, του πρώην υπουργού Άμυνας, θα σας επιβάλουμε κυρώσεις ως έθνος», είπε.
«Θα πρέπει να επιλέξετε ανάμεσα στους απατεώνες του ΔΠΔ και της Αμερικής», πρόσθεσε ο Γκράχαμ.
Μπορέλ για Νετανιάχου: Οι κυβερνήσεις της ΕΕ δεν επιλέγουν ποια εντάλματα θα εφαρμόσουν
Οι κυβερνήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν μπορούν να επιλέγουν αν θα εφαρμόζουν ή όχι τα εντάλματα σύλληψης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου κατά δύο μελών τη ισραηλινής ηγεσίας και ενός διοικητή της Χαμάς, δήλωσε ο επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας Ζοζέπ Μπορέλ.
Σημειώνεται ότι όλες οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης έχουν υπογράψει την ιδρυτική συνθήκη του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, το Καταστατικό της Ρώμης.
Πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχουν δηλώσει την προσήλωσή τους στο Καταστατικό της Ρώμης αν χρειασθεί, αλλά ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βίκτορ Ορμπαν προσκάλεσε τον Νετανιάχου να επισκεφθεί την Ουγγαρία διαβεβαιώνοντάς τον ότι εκεί δεν διατρέχει κίνδυνο.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες απέρριψαν την απόφαση του ΔΠΔ και το Ισραήλ χαρακτήρισε «αντισημιτικό» το διεθνές δικαστήριο.
«Κάθε φορά που κάποιος διαφωνεί με την πολιτική μίας ισραηλινής κυβέρνησης κατηγορείται για αντισημιτισμό», είπε ο Μπορέλ. «Εχω το δικαίωμα να επικρίνω τις αποφάσεις μιας ισραηλινής κυβέρνησης, είτε του Νετανιάχου είτε κάποιου άλλου, χωρίς να κατηγορούμαι για αντισημιτισμό. Αυτό δεν είναι αποδεκτό. Φτάνει!».
Η στενή συμμαχία ΗΠΑ – Ισραήλ και πιθανές επιπτώσεις για την Ευρώπη
Η σχέση μεταξύ ΗΠΑ και Ισραήλ είναι βαθιά και πολυεπίπεδη. Οι ΗΠΑ έχουν επανειλημμένα δείξει τη δέσμευσή τους για την προστασία του Ισραήλ, τόσο σε στρατιωτικό όσο και σε διπλωματικό επίπεδο. Ο Νετανιάχου, ως μακροβιότερος πρωθυπουργός του Ισραήλ, υπήρξε βασικός εταίρος της Ουάσιγκτον σε θέματα ασφάλειας, οικονομίας και γεωπολιτικής.
Επομένως, μια σύλληψη του Νετανιάχου από το ΔΠΔ θα μπορούσε να θεωρηθεί από τις ΗΠΑ ως επίθεση στον ίδιο τον πυρήνα της συμμαχίας τους με το Ισραήλ. Το ενδεχόμενο στρατιωτικής επέμβασης, όσο ακραίο κι αν φαίνεται, δεν μπορεί να αποκλειστεί.
Αν οι ΗΠΑ αποφασίσουν να κινηθούν στρατιωτικά για να προστατεύσουν τον Νετανιάχου, η Ευρώπη θα βρεθεί αντιμέτωπη με ένα τεράστιο γεωπολιτικό και νομικό δίλημμα. Το ΔΠΔ εδρεύει στη Χάγη, στην Ολλανδία, και μια στρατιωτική επέμβαση στο έδαφος ενός ευρωπαϊκού κράτους-μέλους του ΝΑΤΟ θα ήταν μια άνευ προηγουμένου κίνηση.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ως ένθερμος υποστηρικτής του ΔΠΔ, θα αναγκαζόταν να υπερασπιστεί την ανεξαρτησία και την αρμοδιότητα του δικαστηρίου, κάτι που θα έθετε τις σχέσεις της με τις ΗΠΑ σε τροχιά σύγκρουσης. Επιπλέον, το ΝΑΤΟ, στο οποίο ανήκουν τόσο οι ΗΠΑ όσο και πολλά ευρωπαϊκά κράτη, θα αντιμετώπιζε μια υπαρξιακή κρίση, καθώς οι σύμμαχοι θα έπρεπε να επιλέξουν στρατόπεδο.
Ο “Νόμος Εισβολής στη Χάγη” μπορεί να μην ενεργοποιηθεί ποτέ, αλλά το γεγονός ότι παραμένει σε ισχύ δημιουργεί ερωτήματα για τις σχέσεις μεταξύ ΗΠΑ και διεθνούς κοινότητας. Σε ένα σενάριο όπου ένας σύμμαχος των ΗΠΑ, όπως ο Μπενιαμίν Νετανιάχου, συλληφθεί και παραδοθεί στο ΔΠΔ, η αμερικανική αντίδραση θα μπορούσε να είναι καθοριστική.
Η ύπαρξη του ASPA και των διατάξεών του δείχνει ότι οι ΗΠΑ έχουν θέσει σαφείς “κόκκινες γραμμές” για την προστασία των συμφερόντων τους. Αυτό, όμως, θέτει τη διεθνή δικαιοσύνη ενώπιον μιας σοβαρής πρόκλησης: Πώς μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά ένα παγκόσμιο δικαστήριο όταν μια υπερδύναμη δεν αναγνωρίζει την αρμοδιότητά του και διατηρεί μέτρα που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε σύγκρουση;
Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα δεν είναι απλή, αλλά το σίγουρο είναι ότι η ισορροπία μεταξύ διεθνούς δικαιοσύνης και εθνικής κυριαρχίας παραμένει ένα από τα πιο ευαίσθητα ζητήματα της εποχής μας…
Αν ο Νετανιάχου συλληφθεί και οδηγηθεί στη Χάγη, θα μπορούσε να θεωρηθεί από την Ουάσιγκτον ως ζήτημα που αφορά την εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ, δεδομένων των στενών δεσμών μεταξύ ΗΠΑ και Ισραήλ. Σε αυτό το πλαίσιο, δεν αποκλείεται η ενεργοποίηση του ASPA, κάτι που θα έθετε την Ευρώπη σε μια πρωτοφανή κρίση.
Πόσο ρεαλιστικό είναι το σενάριο επιθετικής παρέμβασης των ΗΠΑ σε χώρα της ΕΕ;
Το ΔΠΔ έχει συχνά κατηγορηθεί ότι στοχοποιεί μόνο κράτη με μικρή διεθνή επιρροή. Η πιθανή σύλληψη Νετανιάχου θα αποτελούσε μια σημαντική δοκιμασία για την ανεξαρτησία του δικαστηρίου. Οι ΗΠΑ, μέσω διπλωματικής πίεσης ή ακόμη και κυρώσεων, θα προσπαθούσαν να εμποδίσουν τη σύλληψη ή τη δίκη του Νετανιάχου.
Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι χώρες-μέλη της θα έπρεπε να επιλέξουν αν θα στηρίξουν το ΔΠΔ ή θα υποκύψουν στις πιέσεις των ΗΠΑ. Σε κάθε περίπτωση, η απόφαση αυτή θα είχε μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στις διεθνείς σχέσεις και στη θέση της Ευρώπης ως υπερασπιστή του διεθνούς δικαίου.
Ενώ η στρατιωτική επέμβαση φαίνεται ακραία, η ιστορία έχει δείξει ότι οι ΗΠΑ είναι διατεθειμένες να υπερασπιστούν τα συμφέροντά τους με κάθε μέσο. Ωστόσο, το κόστος μιας τέτοιας ενέργειας – πολιτικό, διπλωματικό και στρατιωτικό – θα ήταν τεράστιο.
Η σύλληψη του Νετανιάχου από το ΔΠΔ θα δημιουργούσε ένα τεράστιο ζήτημα για την Ευρώπη. Όχι μόνο θα έφερνε την ΕΕ σε σύγκρουση με τις ΗΠΑ, αλλά θα έθετε και σε δοκιμασία την αποτελεσματικότητα και την ανεξαρτησία του ΔΠΔ.
Ανεξάρτητα από το αν οι ΗΠΑ φτάσουν στο σημείο να απειλήσουν με κυρώσεις κατά της Ευρώπης ή και στρατιωτική δράση, η απλή συζήτηση ενός τέτοιου ακραίου σεναρίου καταδεικνύει τις τεράστιες προκλήσεις που κρύβονται πίσω από την εφαρμογή της διεθνούς δικαιοσύνης. Για την Ευρώπη, η πιθανή σύλληψη του Νετανιάχου δεν είναι απλώς ζήτημα δικαιοσύνης –είναι μια υπαρξιακή πρόκληση.