Σημαντικά ευρήματα για την εισοδηματική φτώχεια στις 13 περιφέρειες της χώρας, κατά μόνας και συγκριτικά, προκύπτουν από τη νέα έρευνα της διαΝΕΟσις και του Παρατηρητηρίου Περιφερειακών Πολιτικών που καταπιάνεται με την περιφερειακή διάσταση της φτώχειας αυτής.
Η νέα ανάλυση εστιάζει στους δείκτες εισοδηματικής φτώχειας και στην εξέλιξή τους ανά περιφέρεια κατά το χρονικό διάστημα 2017-2022. Με αυτόν τον τρόπο, δίνει μια καλύτερη εικόνα για την ερώτηση «πόσοι είναι οι φτωχοί» σε κάθε περιφέρεια, καθώς και για το «πόσο φτωχοί είναι οι φτωχοί» σε κάθε περιφέρεια.
Πέραν της απόκλισης των ποσοστών φτώχειας ανά περιφέρεια, βασικό εύρημα της ανάλυσης είναι πως το αποτέλεσμα της πανδημίας στη φτώχεια ήταν σημαντικό αλλά κι ασύμμετρο ως προς τις περιφέρειες. Χωρίς να διαφέρουν οι περιφέρειες που βρίσκονται κάτω από το εθνικό ποσοστό φτώχειας, διαπιστώνεται ότι οι μεταβολές του ποσοστού φτώχειας σε κάθε περιφέρεια ήταν κατά πολύ διαφορετικές.
Ειδικότερα, όπως προκύπτει, στην Αττική και στα Ιόνια Νησιά το χάσμα φτώχειας (δηλαδή η απόσταση των φτωχών από τη γραμμή φτώχειας) είναι αρκετά μικρότερη σε σύγκριση με περιφέρειες όπου η ένταση της φτώχειας είναι ισχυρότερη, όπως στην Ανατολική Μακεδονία – Θράκη, στην Κεντρική Μακεδονία, τη Δυτική Μακεδονία και τη Δυτική Ελλάδα.
Διαθέσιμο εισόδημα και πανδημία
Αναφορικά με την κατανομή διαθέσιμου εισοδήματος, σε αντίθεση με την Αττική -η οποία στην εξεταζόμενη χρονική περίοδο καταγράφει έντονη τάση αύξηση των εισοδημάτων-, στην Κεντρική Μακεδονία διαπιστώνεται μικρή μείωση των εισοδημάτων λόγω της πανδημίας, μετά την αυξητική τάση που ακολουθούσε έως το 2019. Ωστόσο, για την Κεντρική Μακεδονία φαίνεται ότι τα επίπεδα των εισοδημάτων είναι εντέλει αυξημένα το 2022, ειδικά από το μέσο και πάνω της κατανομής.
Σημαντικές είναι και οι διαφορές του διαθέσιμου εισοδήματος της Κεντρικής Μακεδονίας από τον εθνικό μέσο όρο κατά την εξεταζόμενη πενταετία. Όπως φαίνεται και στον παρακάτω πίνακα, το μέσο ισοδύναμο διαθέσιμο εισόδημα στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας το 2020 ήταν 12% χαμηλότερα από τον εθνικό μέσο όρο, τη στιγμή που στην Αττική την ίδια χρονιά ανήλθε σε 19% πάνω από αυτόν. Η καλύτερη χρονιά για την Κεντρική Μακεδονία φαίνεται να είναι το 2022, που για πρώτη φορά ως περιφέρεια παίρνει θετική τιμή έναντι του μέσου εθνικού όρου, με 2% πάνω από αυτόν. Και όλα αυτά ενώ η Αττική κινείται σταθερά ανοδικά πάνω από τον εθνικό μέσο όρο, φθάνοντας από το 13% το 2017 στο 32% το 2022, αυξάνοντας μάλιστα την ψαλίδα από τις υπόλοιπες περιφέρειες εν μέσω της πανδημίας.
Τα στοιχεία της Κ. Μακεδονίας αποτελούν καλύτερη επίδοση μόνον συγκριτικά με τη Θεσσαλία (0%), το Βόρειο Αιγαίο (-2%), τη Δυτική Μακεδονία και την Πελοπόννησο (-3%), την ανατολική Μακεδονία και Θράκη (-4%) και τη, μακράν τελευταία, Δυτική Ελλάδα (-7%).
Στον αντίποδα, υψηλότερο κατά σειρά είναι το διαθέσιμο εισόδημα σε Αττική, Νότιο Αιγαίο, Κρήτη, Ιόνια Νησιά, Ήπειρο και Στερεά Ελλάδα.
Αξίζει, δε να σημειωθεί ότι η απόσταση της Αττικής από τον εθνικό μέσο όρο μεγαλώνει αισθητά το 2021 και το 2022, καθώς το μέσο εισόδημα της συγκεκριμένης περιφέρειας είναι 25% και 32%, αντίστοιχα, υψηλότερο από τον εθνικό μέσο όρο, ενώ το ίδιο ισχύει και για την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου. Εντούτοις, η Αττική βρίσκεται διαχρονικά σε πλεονεκτικότερη θέση και μάλιστα η διαφορά της από το εθνικό μέσο διαθέσιμο εισόδημα διευρύνεται συνεχώς.
Ποσοστό φτώχειας
Άνω του εθνικού ποσοστού φτώχειας κινείται -τουλάχιστον- από το 2017 η Κεντρική Μακεδονία: το ποσοστό φτώχειας για το 2022 διαμορφώθηκε στο 22,8% (4,4% υψηλότερα του εθνικού ποσοστού), ενώ το 2020 είχε φτάσει στη μέγιστη τιμή του (24,2%), την ώρα που η Αττική κινείται σταθερά κάτω από το 14% από το 2018.
Η επίδοση αυτή για την Κεντρική Μακεδονία είναι η 6η χειρότερη, μπροστά μόνον από Ανατ. Μακεδονία-Θράκη, Δυτική Μακεδονία, Βόρειο Αιγαίο, Πελοπόννησο και Δυτική Ελλάδα
Η πλεονεκτικότερη θέση της Αττικής σε σύγκριση με τις υπόλοιπες Περιφέρειες είναι σαφής, καθώς τα ποσοστά φτώχειας είναι διαχρονικά αρκετά χαμηλότερα από το εθνικό ποσοστό φτώχειας.
Αναφορικά με τη διετία του κορωνοϊού, το 2019-2020, έγινε και μία πιο συγκεκριμένη ανάλυση για να δοθεί έμφαση στις κοινωνικές επιπτώσεις της πανδημίας. Αρχικά, ένα πρώτο συμπέρασμα είναι πως τα ποσοστά φτώχειας σε εθνικό
επίπεδο αυξήθηκαν κατά 1,4%, αν χρησιμοποιηθεί η μεταβλητή γραμμή φτώχειας (ή 1,3% αν χρησιμοποιηθεί σταθερή γραμμή φτώχειας). Ωστόσο, σε περιφερειακό επίπεδο παρατηρούνται έντονες διαφοροποιήσεις στην εξέλιξη του ποσοστού φτώχειας σε σύγκριση με το εθνικό ποσοστό.
Πόσο φτωχοί είναι οι φτωχοί
Ένας άλλος δείκτης που παρουσιάζεται στην ανάλυση είναι το χάσμα φτώχειας υψωμένο στο τετράγωνο ή αλλιώς το «πόσο φτωχοί είναι οι φτωχοί». Το 2019 το χάσμα φτώχειας στην Κεντρική Μακεδονία ήταν μεγαλύτερο του εθνικού, ενώ την επόμενη χρονιά, το έτος της πανδημίας, μειώθηκε ελάχιστα, παραμένοντας πάντα υψηλότερο του μέσου όρου στη χώρα. Σε εθνικό επίπεδο, το χάσμα φτώχειας αυξήθηκε από 2,6% σε 2,8%.
Σε περιφερειακό επίπεδο, εν έτει 2019 το χάσμα αυτό ήταν μικρότερο του εθνικού χάσματος σε 8 από τις 13 περιφέρειες (στις τρεις από αυτές αρκετά οριακά). Μεταξύ των μεταβολών που παρατηρήθηκαν ανάμεσα στο 2019 και στο 2020, η πιο εντυπωσιακή ήταν στην περιφέρεια Ιονίων Νήσων: από 0,8% σε 2,5 – και πάλι, βέβαια, χαμηλότερα από το εθνικό τετραγωνισμένο χάσμα. Την ίδια περίοδο, το χάσμα αυξήθηκε, επίσης, στη Στερεά Ελλάδα και, σε μικρότερο βαθμό, στην Ήπειρο, στη Θεσσαλία, στη Δυτική Ελλάδα και στην Πελοπόννησο.
Αντίθετα, το Νότιο Αιγαίο, η Κρήτη, η Ανατολική Μακεδονία-Θράκη και η Δυτική Μακεδονία είχαν μειωμένο χάσμα φτώχειας. Οι περιφέρειες Νοτίου Αιγαίου και Κρήτης ήταν, βεβαίως, σε πιο πλεονεκτική θέση, αφού είχαν ταυτόχρονα χαμηλότερο του εθνικού ποσοστό φτώχειας και χαμηλότερο χάσμα φτώχειας. Αντίστοιχα και στην Αττική, η οποία σημείωσε, μεν, μια οριακή αύξηση του χάσματος φτώχειας μεταξύ 2019 και 2020, αλλά διαχρονικά έχει χαμηλότερα ποσοστά φτώχειας από τα αντίστοιχα εθνικά (τα οποία, μάλιστα, στο διάστημα αυτό διευρύνθηκαν κατά περισσότερο από μία μονάδα).
Η μελέτη εστιάζει και στον δείκτη του χάσματος φτώχειας (υψωμένου στο τετράγωνο), με την επιδίωξη να αναδειχθούν και οι όποιες διαφορές στην ένταση του φαινομένου της φτώχειας, και όχι μόνο στην έκτασή του. Όπως διαπιστώνεται, η ένταση της φτώχειας είναι κατά πολύ διαφορετική μεταξύ των Περιφερειών. Στην Αττική και στα Ιόνια Νησιά, το χάσμα φτώχειας (δηλαδή η απόσταση των φτωχών από τη γραμμή φτώχειας) είναι αρκετά μικρότερη σε σύγκριση με Περιφέρειες όπου η ένταση της φτώχειας είναι ισχυρότερη, όπως στην Ανατολική Μακεδονία – Θράκη, στην Κεντρική Μακεδονία, τη Δυτική Μακεδονία και τη Δυτική Ελλάδα.
Οι σημαντικές αυτές αποκλίσεις ανάμεσα στην Αττική και τις υπόλοιπες περιφέρειες αναδεικνύουν το σημαντικό χάσμα μεταξύ πρωτεύουσας και περιφέρειας τόσο στις επιπτώσεις της πανδημίας όσο και ευρύτερα. Ταυτόχρονα, και οι υπόλοιπες σημαντικές διαφορές μεταξύ των δεικτών των περιφερειών υπογραμμίζουν τη σημασία ενός καλύτερου σχεδιασμού πολιτικών καταπολέμησης της φτώχειας σε περιφερειακό επίπεδο.
Να σημειωθεί πως στην έρευνα ξεκαθαρίζεται πως για τον υπολογισμό του ποσοστού φτώχειας χρησιμοποιείται ο σχετικός ορισμός της Eurostat. Έτσι, το ποσοστό φτώχειας είναι το ποσοστό των ατόμων (επί του συνολικού πληθυσμού), το οποίο έχει ισοδύναμο διαθέσιμο εισόδημα κάτω από το 60% του διάμεσου ισοδύναμου διαθέσιμου εισοδήματος. Το ισοδύναμο διαθέσιμο εισόδημα υπολογίζεται, αθροίζοντας το εισόδημα όλων των μελών του νοικοκυριού από όλες τις πηγές και διαιρώντας έπειτα με την κλίμακα ισοδυναμίας. Η κλίμακα ισοδυναμίας που χρησιμοποιείται είναι 1 για τον πρώτο ενήλικα του νοικοκυριού, 0,5 για κάθε επιπλέον ενήλικο μέλος και 0,3 για κάθε ανήλικο μέλος.5 Η κλίμακα ισοδυναμίας χρησιμοποιείται προκειμένου να ληφθούν οι διαφορές στη σύνθεση και –κατ’ επέκταση– στις ανάγκες των νοικοκυριών.
Η έρευνα αναλύει τις εξελίξεις στη φτώχεια στις Περιφέρειες της Ελλάδας την περίοδο 2017-2022. Όπως αναφέρεται, τα δεδομένα μελετώνται σε περιφερειακό επίπεδο –κάτι που δεν συμβαίνει συχνά στη σχετική βιβλιογραφία– και η περίοδος της ανάλυσης περιλαμβάνει και τις περιόδους περιοριστικών μέτρων κατά της πανδημίας του κορωνοϊού. Συνεπώς, γίνεται μια πρώτη ανάλυση των κοινωνικών επιδράσεων της πανδημίας.
Διαβάστε ολόκληρη την έρευνα και τα στοιχεία ανά περιφέρεια εδώ .