Brain rot: Η λέξη της χρονιάς για τον «καμένο εγκέφαλό μας» από τις οθόνες και τα likes σύμφωνα με το Λεξικό της Οξφόρδης
Το brain rot, επί της ουσίας το «κάψιμο» του εγκεφάλου εξαιτίας της μετάλλαξης που υφίσταται ο ανθρώπινος νους καθώς προσαρμόζεται στη λογική και τους ρυθμούς του Διαδικτύου, είναι η λέξη της χρονιάς 2024 σύμφωνα με το Λεξικό της Οξφόρδης. Και ως τέτοια, πέρα από το φαινόμενο που περιγράφει, αποτελεί παράδειγμα του αέναου παιχνιδιού των σημασιών, ιδιαίτερα όταν οι λέξεις του συρμού διασχίζουν τα γλωσσικά σύνορα. Το brain rot στα ελληνικά μεταφράζεται κατά λέξη ως εγκεφαλική σήψη και συνδέεται με την προσκόλληση στο Ιντερνετ, με την πληροφόρηση αποκλειστικά μέσω social media, με το σχεδόν ψυχαναγκαστικό σκρολάρισμα, γενικότερα με την υπερκατανάλωση πνευματικής τροφής χαμηλής ποιότητας, κάτι σαν junk food για το μυαλό.
«Σάπινγκ»
Σήψη, λοιπόν, δηλαδή σάπισμα με τη μεταφορική έννοια. Ωστόσο, η «σαπίλα» και τα συνώνυμά της στην καθ’ ημάς αργκό είναι το άραγμα, η ραστώνη, η μέχρι λιποθυμίας χαλάρωση. Του τύπου «πω, ρε φίλε/μπρο κ.ο.κ. Είμαι κομμάτια / λιώμα / λιωμίδι. Δεν παίζει με την καμία να βγω κι απόψε. Φίλε, πάω να την πέσω, να σαπίσω». Η κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει ο φανταστικός ομιλητής καταχωρίζεται στην ελληνική αργκό ως «σάπινγκ», εκ του σαπίζω, ως μακρινός απόγονος του αρχαιοελληνικού σήπομαι, ήτοι της ρηματικής μήτρας από όπου προήλθε το ουσιαστικό «σήψις». Αν όμως δοκιμάσει κάποιος να ακολουθήσει την αντίστροφη διαδρομή, δηλαδή από το σάπινγκ στην εγκεφαλική σήψη, το ερώτημα που τίθεται είναι εάν το brain rot θα μπορούσε να θεωρηθεί λέξη της χρονιάς και για την Ελλάδα (ή μάλλον έκφραση της χρονιάς, εφόσον οι λέξεις, για την ακρίβεια, είναι δύο). Κι αν δεν είναι το brain rot η λέξη της χρονιάς στη χώρα μας, τότε ποια θα μπορούσε να είναι;
Καταρχάς, τα κριτήρια για την ανάδειξη της λέξης της χρονιάς είναι:
α) Ο νεωτερισμός. Η λέξη της χρονιάς θα πρέπει οπωσδήποτε να αποτελεί είτε εντελώς καινούρια επινόηση ή, έστω, να φαντάζει καινοφανής.
β) Να μην είναι λόγια, αλλά να έχει διαδοθεί και να χρησιμοποιείται με αυξανόμενη συχνότητα ή ακόμη και μέχρι αηδίας.
γ) Να απηχεί πειστικά το zeitgeist, το πνεύμα των καιρών και ό,τι απασχολεί τους πραγματικούς ανθρώπους στον ενεστώτα, ό,τι φωτογραφίζει την τρέχουσα κατάσταση που βιώνουν στην καθημερινότητά τους. Και, το κυριότερο,
δ) Να έχει υιοθετηθεί από την κοινότητα των νέων, την Gen Z, τους εφήβους, ιδανικά δε από κοινωνιογλωσσολογικής άποψης, και τα ανήλικα παιδιά, της αναδυόμενης Generation Alpha. Υπ’ αυτό το πρίσμα και αφήνοντας προς στιγμήν κατά μέρος το brain rot, οι υποψηφιότητες για την ελληνική λέξη της χρονιάς που απέρχεται θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν τυποποιημένες εκφράσεις όπως «ισχύει», «όντως;» (πάντα σε ερωτηματικό τόνο), «τι φάση;», «κριντζάρω» (ενοχλούμαι, αηδιάζω), «παίζει τρελό μπιφ» (φιλονικία), «έφαγε χι», «του έριξα άκυρο», «το ακούω» κ.λπ. Ασφαλώς, το πλησιέστερο ελληνικό αντίστοιχο στο brain rot της Οξφόρδης είναι το «κάψιμο» και τα συνώνυμα ή παράγωγά του, όπως π.χ. «το‹’χεις κάψει εντελώς», «μ’ έκαψε με τη χαζομάρα που πέταξε» κ.ο.κ. Ενα κάψιμο διαφορετικό, οπωσδήποτε, από εκείνο που εννοούσαν οι Ελληνες επί δεκαετίες, όπως το εξέφρασε μνημειωδώς η Αλίκη Βουγιουκλάκη στη «Μοντέρνα Σταχτοπούτα» με το αξεπέραστο «θα το κάψουμε, κυρ Στέφανε».
Κάθε χρονιά και λέξη
Από μια άλλη άποψη, κάθε απόπειρα να αναδειχθεί σε λέξη της χρονιάς ο εκάστοτε πιο trendy όρος είναι εκ προοιμίου καταδικασμένη να ξεπεραστεί από την ίδια την εξέλιξη της καθομιλουμένης. Η έγκριτη Οξφόρδη, όπως και αρκετοί άλλοι συναφείς οργανισμοί που λειτουργούν ως άγρυπνα παρατηρητήρια των γλωσσικών εξελίξεων παγκοσμίως -εξ ου και εστιάζουν στα αγγλικά- αποδύονται σε έναν αγώνα χαμένο από χέρι. Κυρίως επειδή οι κλειδοκράτορες των νέων κωδίκων είναι οι νέοι. Οι οποίοι, αμέσως μόλις αντιληφθούν ότι η καινοτομία τους αφομοιώθηκε από το κεντρικό ρεύμα και τις μεγαλύτερες ηλικίες, εγκαταλείπουν την όποια λέξη της χρονιάς και επινοούν την επόμενη. Κι αν οι νέοι εγκαταλείψουν μια λέξη που μέχρι πρότινος χρησιμοποιούσαν εκείνοι συχνότερα και από καραμέλα, τότε η λέξη αυτή αυτομάτως μαραίνεται, ξεθωριάζει και γερνάει, γίνεται κομμάτι του status quo. Ως εκ τούτου αποβάλλεται από τη σφύζουσα, ζωντανή νεανική υποκουλτούρα και ξεπερνιέται.
Οι δε γηραιότεροι που προσπαθούν να νεάζουν υιοθετώντας τη διάλεκτο του συρμού, αλλά με διαφορά φάσης, εναγκαλίζονται στενά την αυτογελοιοποίηση θυμίζοντας τις γκροτέσκ καρικατούρες των βιντεοταινιών της δεκαετίας του‹’80, με τη δήθεν νεολαία (Στάθης Ψάλτης, Σταμάτης Γαρδέλης, Στηβ Ντούζος, Βίνα Ασίκη, Σοφία Αλιμπέρτη, Πάνος Μιχαλόπουλος κ.ά.) να ανταλλάσσει ατάκες τόσο πεποιημένες και άκυρες, όπως «καράφλιασα», «μας κούφανες», «μη μου τη βγαίνεις με κόκκινο» κ.λπ., ώστε προκαλούσαν σύγκρυο ακόμη και στην εποχή τους. Ο ορισμός της γραφικότητας, ιδιότητα που θα μπορούσε να αποτελεί και η ίδια λέξη της χρονιάς.
Γι’ αυτό και η απόπειρα της Οξφόρδης και των λοιπών μεγάλων λεξικογράφων ανά τον κόσμο είναι σε μεγάλο βαθμό μάταιη, σαν μια διαρκής ηρωική μάχη που δεν πρόκειται να κερδηθεί ποτέ. Ακριβώς γι’ αυτό βέβαια είναι πάντα ενδιαφέρουσα, αφού στη διαδοχή των λέξεων της χρονιάς αποτυπώνεται το πνεύμα της εποχής – ακόμη και αν αυτό έχει ήδη ξεπεραστεί. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι μόνο το Λεξικό της Οξφόρδης έχει απονείμει την επίζηλη διάκριση, ως λέξη της χρονιάς, σε όρους όπως sudoku και podcast, credit crunch (πιστωτική κρίση), τοξικός-η-ό, vax (εμβόλιο/εμβολιασμός) κ.ά.
Μάλιστα οι συντάκτες του Λεξικού της Οξφόρδης συχνά αποδεικνύουν πως δεν υπολείπονται σε τόλμη, καθώς έχουν φτάσει να βαφτίσουν λέξη της χρονιάς μια μη-λέξη, το emoji που ξεκαρδίζεται μέχρι δακρύων. Παρεμπιπτόντως, αυτό συνέβη το 2015, όταν στην Ελλάδα οι επικρατέστερες λέξεις της χρονιάς ήταν οι «Grexit», «ελεγχόμενη ή ανεξέλεγκτη χρεοκοπία», «σεισάχθεια», «διαπραγμάτευση», «δημοψήφισμα», «capital controls», «ουάου» κ.ά.
Υπερκατανάλωση
Η Οξφόρδη, παρά το αδιαμφισβήτητο και οικουμενικό κύρος της, δεν κατέχει κάποιου είδους παπικό πρωτείο σε σχέση με τον προσδιορισμό της λέξης της χρονιάς. Το περιοδικό «The Economist», λόγου χάρη, κατέθεσε τη δική του, εξόχως ενδιαφέρουσα εναλλακτική πρόταση, επιλέγοντας τη λέξη «kakistocracy», κατ’ αναλογία του «aristocracy». Με προφανείς αρχαιοελληνικές ρίζες και μολονότι δεν συνιστά νεολογισμό, σύμφωνα με τους συντάκτες του «The Economist» χαρακτηρίζει με απαράμιλλη ευστοχία τα γνωρίσματα της κυβέρνησης που συναρμολογεί ο Ντόναλντ Τραμπ, αναθέτοντας νευραλγικής σημασίας θέσεις σε πρόσωπα αμφίβολης ικανότητας και ηθικής.
Σε ό,τι αφορά το φετινό brain rot και την απόφαση της Οξφόρδης να το επιλέξει ως λέξη της χρονιάς για το 2024, τα πράγματα είναι σοβαρά, καθώς η εγκεφαλική-πνευματική σήψη ορίζεται ως «η ενδεχόμενη έκπτωση της ψυχοπνευματικής ή διανοητικής κατάστασης κάποιου, ειδικά εάν εκλαμβάνεται ως αποτέλεσμα της υπερκατανάλωσης υλικού (σήμερα πλέον διαδικτυακού περιεχομένου), το οποίο θεωρείται τετριμμένο ή αδιάφορο. Στον βρετανόφωνο κόσμο ο όρος “brain rot” παρουσίασε αύξηση στη χρήση του κατά 230% τη διετία 2023-2024 και απηχεί την ανησυχία για τις επιπτώσεις που προκαλεί η υπερβολική έκθεση του χρήστη σε υλικό χαμηλής ποιότητας στο Ιντερνετ και ειδικά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης».
Η συζήτηση που αναπτύχθηκε με αφορμή την ανάδειξη του «brain rot» ως λέξης του 2024 επανέφερε στην επικαιρότητα τις θέσεις που αναπτύσσει εδώ και χρόνια η δρ Κίρα Μπόμπινετ, μια Αμερικανίδα γιατρός και ερευνήτρια εξειδικευμένη σε ζητήματα ανθρώπινης συμπεριφοράς. Στο πιο γνωστό από τα βιβλία της, το «Ο ασταμάτητος εγκέφαλος», η Μπόμπινετ ισχυρίζεται ότι σήμερα χάσκει ένα αβυσσαλέο χάσμα ανάμεσα σε αυτά που επιθυμεί κάθε άνθρωπος να πετύχει και σε εκείνα τα οποία στ’ αλήθεια πράττει. Παρά το γεγονός ότι οι δυνατότητες του ανθρώπινου εγκεφάλου είναι σχεδόν απεριόριστες, όλως παραδόξως, εντέλει αξιοποιείται ένα απειροελάχιστο τμήμα τους.
Το brain rot, αλλιώς το κάψιμο του εγκεφάλου, η πνευματική σπατάλη σε ανούσιες και επιφανειακές, άχρηστες πληροφορίες, εθίζει τον ανθρώπινο νου στο να υπολειτουργεί και να υποαποδίδει. «Δεν είναι τυχαίο άλλωστε», αναφέρει σε πρόσφατη συνέντευξή της η δρ Μπόμπινετ, «ότι στη σημερινή εποχή οι περισσότεροι από εμάς αντιμετωπίζουμε μεγάλες δυσκολίες στο να διατηρήσουμε τη συγκέντρωσή μας για παρατεταμένο χρόνο. Δεν μπορούμε να εκτελέσουμε πνευματική εργασία με βάθος, ενώ υπάρχει επιπλέον και αυτή η επιδημία μοναξιάς, η οποία σχετίζεται με την ανικανότητά μας να εστιάσουμε σε κάτι συγκεκριμένο, συμπεριλαμβανομένης της προσπάθειας που χρειάζεται η δημιουργία μιας διανθρώπινης σχέσης».
Η μυστηριώδης habenula
Η δρ Κίρα Μπόμπινετ προχωρά πέρα από τη θεωρητική ανάλυση του φαινομένου σε μια ανατομική προσέγγιση του brain rot. Συνοπτικά, η θεωρία της Μπόμπινετ εντοπίζει το πρόβλημα της διαρκούς περίσπασης της προσοχής σε μια συγκεκριμένη περιοχή του εγκεφάλου, τη μυελική ταινία επίφυσης (habenula). Αν και δεν είναι ιδιαιτέρως διάσημη όσο άλλα μέρη του εγκεφάλου, η habenula είναι ένα κέντρο υπεύθυνο για τη διαχείριση της θέλησης για δράση (ή αντιστοίχως αδράνεια) και της λήψης αποφάσεων. Οταν λοιπόν κάποιος ξέρει καλά ότι π.χ. πρέπει να μελετήσει τα μαθήματά του για το σχολείο ή το πανεπιστήμιο, αλλά αντί γι’ αυτό χαζεύει ατελείωτα σε μια οθόνη παρακολουθώντας απλώς παθητικά αμέτρητες πληροφορίες και οπτικά ερεθίσματα να παρελαύνουν μπροστά από τα μάτια του, τότε, σύμφωνα με τη δρα Μπόμπινετ, είναι βέβαιο ότι η habenula έχει προσαρμοστεί στο λεγόμενο «doom scrolling», ήτοι το κενό νοήματος σκρόλινγκ στα τυφλά.
Η ίδια επιστήμων εξηγεί ότι η ανάπαυλα που παραχωρούμε συχνά στον εαυτό μας, στη θέση του παλαιότερου άσκοπου «ζάπινγκ» με το τηλεκοντρόλ της TV στο χέρι, μόνο και μόνο για να «αδειάσει το κεφάλι» μας είναι μια λειτουργία που ελέγχεται επίσης από τη habenula. «Αυτός είναι ο τρόπος να αποφύγουμε τη δράση», λέει η δρ Μπόμπινετ. Συμπληρώνοντας περαιτέρω ότι «η habenula είναι η περιοχή του εγκεφάλου μας που μπορεί να μας κάνει να νιώθουμε θλίψη, ότι δεν έχουμε τον έλεγχο του τι κάνουμε και τι μας συμβαίνει, ότι είμαστε έρμαια της παρόρμησής μας. Με άλλα λόγια, ότι είμαστε εθισμένοι.
Κατ’›αυτό τον τρόπο λειτουργούν ακριβώς τα social media, γι’ αυτό και το να διακόψει κάποιος τη χρήση τους σταματώντας να σκρολάρει μανιωδώς είναι δύσκολο. Και μπορεί επίσης να γίνει πολύ επώδυνο». Σε παλαιότερο άρθρο της η δρ Μπόμπινετ είχε χαρακτηρίσει τη habenula «τον πιο ισχυρό ρυθμιστή συμπεριφοράς μέσα στον εγκέφαλό σας, για τον οποίο μέχρι σήμερα δεν έχετε ακούσει ποτέ τίποτα». Βάσει των περιγραφών της, η habenula έχει μέγεθος μπιζελιού, διαθέτει όμως «υπερφυσικές δυνάμεις: είναι το πιο σημαντικό μέσο ελέγχου της συμπεριφοράς που γνωρίζουμε. Ρυθμίζει το άγχος, τις εξαρτήσεις, τον ύπνο, την πείνα, την ώθηση να ενεργήσεις σχεδόν για οτιδήποτε. Εξίσου, όμως, η habenula είναι αυτή που θα σε κάνει να ακινητοποιηθείς, θα σου κλέψει την ελευθερία και τη δύναμη να ζήσεις τη ζωή σου όπως πραγματικά θα ήθελες».
Αν συγχωρείται κάποιος παραλληλισμός με απτά, πεζά αντικείμενα, η habenula είναι το «ρελέ», ο αυτόματος διακόπτης του ανθρώπινου εγκεφάλου. Προστατεύει το όλο σύστημα από βραχυκύκλωμα, αποτρέποντας τον πόνο, τον ψυχοπνευματικό τραυματισμό και την αποτυχία. Ετσι, προκειμένου να αποφύγει την αναμέτρηση με τις ουσιαστικές προκλήσεις -και τις ανώτερες κατακτήσεις που αυτές συνεπάγονται- ο ίδιος ο εγκέφαλος επιλέγει να «σαπίζει» σκρολάροντας επ’›αόριστον σε μια εικονική περιπλάνηση προς το πουθενά. Αλλά και ο ίδιος ο εγκέφαλος, αυτή η μυστηριώδης και πανίσχυρη habenula, διατηρεί πάντα τη δύναμη να εξουδετερώσει τη ροπή προς το brain rot. Εξάλλου η Οξφόρδη θα είναι πάντα εκεί για να επιβραβεύσει την αντίστροφη τάση, απονέμοντας τον τίτλο για τη λέξη της χρονιάς στο ζητούμενο «ξεσάπισμα».
Οffline life το κίνημα για μια ζωή μακριά από τις οθόνες
Διαγραφή των εφαρμογών κοινωνικής δικτύωσης, αντικατάσταση smartphone με κινητά με πλήκτρα, διά ζώσης φλερτ, χρήση του χαρτιού και κατασκευές, και επιτραπέζια ως αγχολυτικό: αυτή είναι η νέα ζωή εκτός σύνδεσης.
Σε μια εποχή που κυριαρχείται όλο και περισσότερο από οθόνες, από εκείνο το αέναο «ντινγκ» των ειδοποιήσεων στο κινητό μας, από την αδιάκοπη διαδικτυακή δραστηριότητα και τη συνεχή -οριακά εξαναγκαστική- ψηφιακή μας παρουσία, μια νέα τάση ξεπροβάλλει, αυτή της offline διαβίωσης. Από τους millennials έως τους zoomers (1997 έως 2012), οι νεότερες γενιές, ή καλύτερα οι «ιθαγενείς του Διαδικτύου», ηγούνται της αλλαγής αυτής, καθώς απομακρύνονται συνειδητά από τη συνεχή βουή της online συνδεσιμότητας, ερχόμενοι να υιοθετήσουν έναν πιο αργό, πιο αναλογικό τρόπο ζωής. Πώς το κάνουν αυτό; Ανταλλάσσουν το scrolling με βόλτες, τα swipes με χειραψίες και τα likes με φλερτ στην πραγματική ζωή.
Αυτή η στροφή 180 μοιρών, όμως, δεν αποτελεί απλώς μια στάση ζωής, αλλά μετατρέπεται σε ένα κοινωνικό φαινόμενο, που αναδιαμορφώνει την αγορά και αμφισβητεί τα μοτίβα αλληλεπίδρασής μας με την τεχνολογία, αλλά και με τους ανθρώπους. Στην υπερ-συνδεδεμένη μας καθημερινότητα, λοιπόν, όπου η προσοχή μας διασπάται και μοιράζεται καθημερινά σε τουλάχιστον 2 με 3 οθόνες (smartphones, smartwatches -αυτή η μάστιγα-, υπολογιστής, τηλεόραση, tablet), φαίνεται να λαμβάνει χώρα μια σιωπηρή εξέγερση. Η ζωή εκτός σύνδεσης κερδίζει έδαφος και αναδιαμορφώνει όχι μόνο την κοινωνική δυναμική, αλλά και την καταναλωτική μας συμπεριφορά. Τι τροφοδοτεί όμως αυτή την τάση και τι σημαίνει τελικά το να ζει κανείς offline;
Η έρευνα
Σύμφωνα με μια μελέτη του 2023 από το Pew Research Center, το 64% των νέων ενηλίκων (18-29 ετών) παραδέχτηκε ότι αισθάνεται εξουθενωμένο από τον χρόνο που περνά στο Διαδίκτυο, με το 40% να δηλώνει ότι λαμβάνει μέτρα επί τούτου για να μειώσει τον χρόνο του μπροστά από την οθόνη. Η τάση αυτή φυσικά δεν περιορίζεται μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά επεκτείνεται παγκοσμίως. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, χαρακτηριστικά, μια έκθεση της Ofcom του 2022 αποκάλυψε ότι το 45% των χρηστών του Διαδικτύου επιχείρησε μια «ψηφιακή αποτοξίνωση» μέσα στον τελευταίο χρόνο, από το 30% που είχε καταγραφεί το 2018.
Στην Ελλάδα, αν και η χρήση του Διαδικτύου, όπως φαίνεται από τις τρεις συνεχόμενες έρευνες World Internet Project Greece, αυξάνεται σταθερά, καθώς το 71% του πληθυσμού της τελευταίας μέτρησης αυτοπροσδιορίζονται ως χρήστες, πολλοί είναι εκείνοι που διαμορφώνουν μια απορριπτική στάση απέναντι στην ψηφιακή πραγματικότητα. Το κίνημα της αποχής από το Διαδίκτυο εκδηλώνεται συχνά με απλές, αλλά ζωτικές αλλαγές στον τρόπο ζωής.
Οι νέοι απενεργοποιούν τους λογαριασμούς τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης – ένα αξιοσημείωτο παράδειγμα είναι ο αυξανόμενος αριθμός των influencers του TikTok που ανακοινώνουν δημοσίως την αποχώρησή τους από την πλατφόρμα. Αλλοι θέτουν όρια, όπως «Κυριακές χωρίς τηλέφωνο» ή συμμετέχουν σε retreats όπου απαγορεύονται οι συσκευές. Το κίνημα έχει μάλιστα οδηγήσει στη δημιουργία δημοφιλών hashtags – που παραμένουν βέβαια στο online περιβάλλον, όπως το #DigitalDetox και το #OfflineLiving, διαδίδοντας την τάση στο κοινό.
Πλήκτρα και κατασκευές
Παραστάτης βέβαια αυτού του κινήματος παραμένει η τάση εγκατάλειψης του πλέον παραδοσιακού τρόπου σύνδεσης και επικοινωνίας: του smartphone μας. Η Ιοκάστη, 28 ετών, ηθοποιός στο επάγγελμα, έχει αντικαταστήσει το κινητό της τηλέφωνο με ένα παραδοσιακό μοντέλο με πλήκτρα, ενώ παράλληλα έχει διαγράψει τους λογαριασμούς της στα social media. «Πλέον δεν δυσκολεύομαι, γιατί έχει γίνει ξανά κομμάτι της καθημερινότητάς μου αυτή η ζωή χωρίς κινητό», μας απαντά στην ερώτηση πώς είναι η μη ψηφιακή της διαβίωση. «Εφτασα σε ένα σημείο που ειλικρινά πιεζόμουν πάρα πολύ από τις ειδοποιήσεις, τις αναρτήσεις, το πρέπει να απαντήσω στην τάδε συνομιλία, το έχεις τόσα μηνύματα αδιάβαστα. Αν κάποιος με θέλει, θα με βρει στο 69…», μας δηλώνει χαρακτηριστικά.
Η γοητεία της offline ζωής, αυτή που απολαμβάνει η Ιοκάστη και δεκάδες άλλοι άνθρωποι, έγκειται στην υπόσχεση της αυθεντικής σύνδεσης και της προσωπικής εκπλήρωσης. Οι νέοι απορρίπτουν όλο και περισσότερο τις ζωές που παρουσιάζονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αντί να δημοσιεύουν φωτογραφίες του πρωινού τους καφέ, απολαμβάνουν τη στιγμή. Το φλερτ, που κάποτε κυριαρχούνταν από τις εφαρμογές γνωριμιών, επιστρέφει στις καφετέριες, τα πάρκα και τα βιβλιοπωλεία. Οι άνθρωποι ξαναμαθαίνουν την τέχνη της επικοινωνίας πρόσωπο με πρόσωπο, εκτιμώντας τη βλεμματική επαφή και τις αυθόρμητες συζητήσεις έναντι των emojis και των memes. Διαγράφουν λογαριασμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, περνούν τα Σαββατοκύριακα σε καταφύγια χωρίς τεχνολογία και ανακαλύπτουν ξανά χόμπι όπως το πλέξιμο, η ζωγραφική και η κηπουρική.
Γιατί να αποσυνδεθώ;
Τα κίνητρα πίσω από αυτή την αλλαγή είναι ποικίλα, αλλά συχνά έχουν τις ρίζες τους στην επιθυμία για καλύτερη ψυχική υγεία, βαθύτερες σχέσεις και μια πιο ουσιαστική ύπαρξη. Η Αμερικανική Ψυχολογική Ενωση (APA) αναφέρει ότι τα άτομα που περνούν καθημερινά περισσότερες από έξι ώρες στο τηλέφωνό τους έχουν 30% περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν άγχος και κατάθλιψη. Επιπλέον, η κουλτούρα της συνεχούς σύγκρισης που καλλιεργείται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης οδηγεί σε αισθήματα ανεπάρκειας, ιδίως μεταξύ των νεότερων χρηστών. «Η ανάγκη για επιβεβαίωση και αποδοχή μέσω των likes και των σχολίων μπορεί να οδηγεί προοδευτικά σε έκπτωση της αυτοεκτίμησης και σε ματαίωση, όταν τα σχόλια του κοινού είναι αρνητικά και υποτιμητικά», μας αναφέρει η ψυχολόγος Αναστασία Μάμαλη. «Ακόμα και η υπερβολική χρήση των social media με στόχο τη χαλάρωση μπορεί να απορροφά πλήρως τον ελεύθερο χρόνο μας και να ενισχύει το αίσθημα της κενότητας», συμπληρώνει.
Μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι τα social media είναι οι νέοι ζωτικοί χώροι μας, που αλλάζουν πλέον ριζικά τον τρόπο που σκεφτόμαστε και αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα, την επικοινωνία, την Ιστορία και την πολιτισμική μας μνήμη. Η ζωή εκτός σύνδεσης δεν έχει να κάνει όμως μόνο με την αποφυγή των αρνητικών, αλλά και με την εκ νέου ανακάλυψη θετικών παραμέτρων. Οι άνθρωποι ενστερνίζονται την αργή διαβίωση (slow living), μια φιλοσοφία που δίνει έμφαση στην ποιότητα έναντι της ποσότητας. «Πράγματι, η μείωση ή η εξάλειψη της χρήσης των smartphones μπορεί να επιφέρει σημαντικά γνωστικά οφέλη όπως η καλύτερη συγκέντρωση, η ενισχυμένη ικανότητα εστίασης, η βελτίωση της μνήμης, η βελτιωμένη ποιότητα ύπνου», μας εξηγεί η κυρία Μάμαλη.
Η offline αγορά
Καθώς το κίνημα αυτό λοιπόν αποκτά δυναμική, οι βιομηχανίες προσαρμόζονται για να καλύψουν τη ζήτηση για offline εμπειρίες και προϊόντα. Η παγκόσμια αγορά ευεξίας, η αξία της οποίας εκτιμάται σε 4,5 τρισ. δολάρια το 2022, έχει άλλωστε ήδη δει μια αύξηση των προσφορών που επικεντρώνονται γύρω από την ψηφιακή αποτοξίνωση.
Ενας αναπτυσσόμενος τομέας είναι η φιλοξενία και συγκεκριμένα τα ξενοδοχεία χωρίς τεχνολογία, τα οποία αυξάνουν τη δημοτικότητά τους. Στην Αμερική η αλυσίδα καμπινών Getaway ανέφερε αύξηση 40% στις κρατήσεις της σε ετήσια βάση το 2023, με τους πελάτες να αναφέρουν την ανάγκη να ξεφύγουν από την τεχνολογία ως τον κύριο λόγο για την επίσκεψή τους. Παρόμοιες τάσεις παρατηρούνται σε παγκόσμιο επίπεδο.
Στην Ιαπωνία, τα ryokans (παραδοσιακά πανδοχεία) προωθούνται ως καταφύγια από τον ψηφιακό κόσμο και καταλύματα όπως το Sheldon Chalet στην Αλάσκα δεν διαθέτουν τηλεοράσεις, τηλέφωνα, πέρα από το τηλεφωνικό σύστημα έκτακτης ανάγκης ή wi-fi σε ολόκληρη την ιδιοκτησία του. Στην Ελλάδα η τάση είναι εξίσου ενεργή, με πρωτοστάτη την Αργυρόνησο, το ιδιωτικό νησί που έχει μετατραπεί σε ένα διεθνές offline καταφύγιο. Μακριά από τηλεόραση και σύγχρονη τεχνολογία, η Κλερ και η Λίσα Κρίστι ξεκίνησαν το Silver Island Yoga το 2013, με το όραμα να δημιουργήσουν ένα αυτοσυντηρούμενο, εκτός δικτύου, ανέγγιχτο και κοντά στη φύση καταφύγιο που λειτουργεί σαν «καταλύτης αποφόρτισης».
Η αγορά λοιπόν φαίνεται να αφουγκράζεται την αναδυόμενη αυτή τάση. Οι επιχειρηματίες και οι εταιρείες εκμεταλλεύονται την επιθυμία για εμπειρίες και προϊόντα χωρίς τεχνολογία, με ακόμη και τον τομέα της διαφήμισης να υιοθετεί το offline ήθος. Η τσίχλα Dentyne, για παράδειγμα, δημιούργησε μια ολόκληρη καμπάνια με το σύνθημα «Τολμήστε να φιλήσετε offline», ενθαρρύνοντας τους ανθρώπους να επανασυνδεθούν στην πραγματική ζωή.
Ο κ. Διαβιτίδης Βαγγέλης, head of creative και συνιδιοκτήτης της εταιρείας Four Wise Monkeys Advertising, μας εξηγεί ότι στόχος του μότο αυτού ήταν «να προσκαλέσουμε το κοινό να ενστερνιστεί ξανά τη φυσική παρουσία και να μην κρύβεται πια πίσω από την ανωνυμία του Διαδικτύου». Στο ίδιο πνεύμα κινείται και η νέα διαφήμιση της Cosmote με τίτλο «Οταν τα εμπόδια ξεπερνιούνται, μία αληθινή σύνδεση γεννιέται». Η εταιρεία τηλεπικοινωνιών ασπάζεται τη νέα τάση, τονίζοντας με το σποτ τη σημασία της πραγματικής σύνδεσης, ειδικά σε μια εποχή που ο κόσμος μοιάζει πιο αποκομμένος από ποτέ. «Τα brands πρέπει να περνάνε θετικά μηνύματα στον κόσμο και για εμάς είναι ξεκάθαρο ότι τίποτα δεν αντικαθιστά τη διά ζώσης επικοινωνία», επισημαίνει ο κ. Διαβιτίδης.
Στο ελληνικό ιδιωτικό νησί Αργυρόνησος στον Ευβοϊκό Kόλπο λειτουργεί από το 2013 το Silver Island Yoga Retreat που προσφέρει εμπειρίες ευεξίας και γιόγκα σε ένα εκτός δικτύου καταφύγιο
Αναλογική Vs Ψηφιακή ζωή
Τι μας προσφέρει και τι μας στερεί η ζωή χωρίς smartphone
Η ζωή χωρίς τηλέφωνο προσφέρει πληθώρα πλεονεκτημάτων που απευθύνονται τόσο στα άτομα όσο και στην κοινωνία γενικότερα.
1) Βελτιωμένη ψυχική υγεία: Μελέτες δείχνουν ότι η μείωση του χρόνου χρήσης της οθόνης μπορεί να μειώσει το στρες και το άγχος. Ενα πείραμα του 2022 από το Πανεπιστήμιο του Bath διαπίστωσε ότι οι συμμετέχοντες που μείωσαν τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης κατά 50% παρουσίασαν 30% βελτίωση της συνολικής ευεξίας τους μετά από μόλις δύο εβδομάδες.
2) Βελτιωμένες σχέσεις: Η ζωή εκτός σύνδεσης δίνει προτεραιότητα στην επικοινωνία πρόσωπο με πρόσωπο, η οποία δημιουργεί ισχυρότερες και πιο ουσιαστικές συνδέσεις. Σύμφωνα με έρευνα της Statista, το 68% των ερωτηθέντων ένιωσε πιο κοντά σε φίλους και οικογένεια μετά τη μείωση της διαδικτυακής τους παρουσίας.
3) Αυξημένη παραγωγικότητα: Χωρίς συνεχείς διακοπές από ειδοποιήσεις, οι άνθρωποι συχνά βρίσκουν ευκολότερο το να συγκεντρωθούν. Το Harvard Business Review αναφέρει ότι η παραγωγικότητα στον χώρο εργασίας αυξάνεται κατά 20% όταν οι εργαζόμενοι περιορίζουν τον μη απαραίτητο χρόνο στην οθόνη.
4) Δημιουργική ανάπτυξη: Η ενασχόληση με πρακτικές δραστηριότητες, όπως η χειροτεχνία ή η τήρηση ημερολογίου, διεγείρει τον εγκέφαλο με μοναδικούς τρόπους, προωθώντας την καινοτομία και τις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων. Για παράδειγμα, τα προγράμματα καλλιτεχνικής θεραπείας συχνά ενθαρρύνουν τους συμμετέχοντες να αποσυνδεθούν από την τεχνολογία για να ενισχύσουν το δημιουργικό τους δυναμικό.
Ενώ ο τρόπος ζωής εκτός σύνδεσης έχει τα πλεονεκτήματά του, δεν υφίσταται χωρίς δυσκολίες.
1) Απώλεια της ευκολίας: Οι εφαρμογές πλοήγησης, τα ψηφιακά ημερολόγια και τα εργαλεία άμεσης επικοινωνίας έχουν ενσωματωθεί βαθιά στη σύγχρονη ζωή. Το να ζεις εκτός σύνδεσης συχνά σημαίνει ότι θυσιάζεις αυτές τις ευκολίες.
2) Κοινωνική απομόνωση: Για εκείνους που οι κοινωνικοί κύκλοι τους εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από ψηφιακές πλατφόρμες, η απομάκρυνση μπορεί να φαίνεται απομονωτική. Η Pew Research διαπίστωσε ότι το 25% των ατόμων που επιχείρησε μια ψηφιακή αποτοξίνωση ανέφερε ότι αισθάνεται ότι δεν έχει επαφή με τους φίλους και την οικογένεια.
3) Επαγγελματικοί περιορισμοί: Σε μια εποχή όπου το προσωπικό branding και η δικτύωση συχνά συμβαίνουν online, η αποφυγή των ψηφιακών χώρων μπορεί να εμποδίσει την ανάπτυξη της καριέρας. Το LinkedIn, για παράδειγμα, διαθέτει πάνω από 930.000.000 μέλη παγκοσμίως, υπογραμμίζοντας τη σημασία της διαδικτυακής προβολής σε πολλούς κλάδους.
Εφαρμογές ψηφιακής αποτοξίνωσης
Τι είναι τα digital detox apps που επιβραβεύουν την πειθαρχία και τιμωρούν την εξάρτηση.
Η ψηφιακή αποτοξίνωση δεν χρειάζεται να είναι μια «όλα ή τίποτα» επιλογή. Η τεχνολογία μπορεί να αποτελέσει σύμμαχο στην προσπάθειά μας, και το κινητό μας από gadget που μας εξουσιάζει να γίνει εργαλείο για την επίτευξη ισορροπίας στη ζωή μας. Οι έρευνες τάσεων έχουν εντοπίσει σημαντική ανάπτυξη της αγοράς ψηφιακών εφαρμογών για την αποτελεσματική διαχείριση του χρόνου μπροστά στην οθόνη. Τα πιο γνωστά digital detox apps είναι το Forest και το ScreenTime. Το Forest προσφέρει έναν μοναδικό τρόπο για να αφήσει κανείς στην άκρη το κινητό του και να ασχοληθεί με τις σημαντικές εργασίες του ή με άλλες ποιοτικές δραστηριότητες: όταν κάποιος θέλει να συγκεντρωθεί σε κάτι, σε αυτό το app φυτεύει ένα εικονικό δέντρο.
Η πειθαρχία επιβραβεύεται με την ανάπτυξη του δέντρου, ενώ αν η προσπάθεια εγκαταλειφθεί, το δέντρο ξεραίνεται. Ετσι, μέσω της αποσύνδεσης μπορεί κάποιος να φτάσει να δημιουργήσει ένα ολόκληρο δάσος. Επιπλέον, κάθε δέντρο που αναπτύσσεται στο app συμβάλλει στην πραγματική δενδροφύτευση, μέσω μιας οικολογικής οργάνωσης με την οποία είναι συνδεδεμένη η ομάδα του Forest.
Η λογική αυτής της εφαρμογής είναι η ενίσχυση του κινήτρου για να πειθαρχήσει κανείς στον στόχο του για ψηφιακή αποτοξίνωση, κάτι που χωρίς «καρότο και μαστίγιο» ίσως να είναι δύσκολο να επιτύχει. Αλλες εφαρμογές, όπως το ScreenTime, επικεντρώνονται περισσότερο στην καταγραφή του χρόνου χρήσης του smartphone και δίνουν feedback στον χρήστη για την ώρα που ξοδεύει σε κάθε εφαρμογή, όπως για παράδειγμα τα social media. Επιπλέον, κάποιες εφαρμογές έχουν τη δυνατότητα να μειώνουν τον αριθμό ειδοποιήσεων που λαμβάνει, να τον «κλειδώνουν» εκτός και να του επιβάλλουν την «τιμωρία» της παρακολούθησης μιας διαφήμισης στην περίπτωση που αθετήσει την υπόσχεση που είχε δώσει στον εαυτό του για digital detox.
Η επιστροφή στο χαρτί
Σημειώσεις, αλληλογραφία, καλλιγραφία: Η γραφή είναι συναίσθημα και μηχανισμός επανενεργοποίησης των αισθήσεων.
Το χαρτί είναι γοητευτικό. Και «χορταστικό». Εχει μια αίσθηση ζεστασιάς, ενίοτε και πολυτέλειας, αντίθετα από τις ψηφιακές εφαρμογές για σημειώσεις και αλληλογραφία. Η γραφή στο χαρτί δίνει τον απαραίτητο χρόνο για να συγκροτηθεί η σκέψη, ή να μπολιαστεί από έμπνευση πριν το μελάνι τη μετατρέψει σε κάτι απτό.
Ενα από τα πιο επιτυχημένα σήμερα παραδείγματα ενσωμάτωσης του χαρτιού στην καθημερινότητά μας είναι τα διάσημα ημερολόγια της εταιρείας Typecenter (Κολωνάκι και Golden Hall), για τα οποία σχηματίζονται ουρές την περίοδο των Χριστουγέννων. Οι αδελφοί Μουτσίδη έχουν εξελίξει την τέχνη της εξατομίκευσης τυπώνοντας μάλιστα τα αρχικά κάθε πελάτη στο εξώφυλλο του δερμάτινου σημειωματάριου, που αποτελεί και την ελληνική απάντηση στο διεθνές Moleskine.
Αλλο παράδειγμα αποτελούν οι εκδόσεις Αποστολίδη. Την επιχείρηση έχει αναλάβει πλέον η δεύτερη γενιά, με το brand Write Your Future να παράγει εξ ολοκλήρου στην Ελλάδα ιδιαίτερα σημειωματάρια και οικολογικά ημερολόγια, για παράδειγμα από χαρτόνι που προέρχεται από επεξεργασμένα υπολείμματα καρπών, φρούτων και φυτών, όπως κεράσι, αμύγδαλο, ελιά, σταφύλι, λεβάντα. Ο κ. Αποστολίδης δεν βλέπει ιδιαίτερη μεταβολή στα ποσοστά χρήσης χαρτιού τα τελευταία χρόνια. «Απλά αντί για ατζέντες και τηλεφωνικά ευρετήρια, ο κόσμος παίρνει περισσότερο σημειωματάρια».
Κάποιοι δεν αρκούνται στη χρηστική αξία τους, τα συλλέγουν. Στα ράφια του «Stormy Weather» στη Στοά Νικολούδη φιλοξενούνται όλες οι σειρές των Moleskine και ο πωλητής Γιώργος Ματάνοβιτς μάς λέει ότι το σημειωματάριο-φετίχ το αγοράζουν κυρίως ηλικίες άνω των 40 ετών. Ωστόσο, το τελευταίο διάστημα παρατηρεί και 30χρονους που προτιμούν να γράφουν σε χαρτί, όπως και ο ίδιος. «Κι εγώ με το κινητό στο χέρι είμαι, αλλά δεν θα το χρησιμοποιήσω γι’ αυτόν τον λόγο. Για να θυμηθώ κάτι, θα το σημειώσω», μας λέει.
Αυτό το βαθύ αίσθημα που μας συνδέει με το χειρόγραφο μας μεταφέρει και η επαγγελματίας καλλιγράφος Λένα Σεπτέμβρη. «Οσο κι αν θέλεις να αποβάλεις τη γραφή από τη ζωή σου, δεν γίνεται, είναι στη φύση του ανθρώπου χιλιάδες χρόνια. H απομάκρυνση από τη γραφή τείνει να κλείσει τον κύκλο της. Σήμερα, έχει αρχίσει ο κόσμος, όσο κι αν βάλλεται από την τεχνολογία, να καταλαβαίνει ότι δεν μπορεί -και μάλλον υποσυνείδητα ούτε θέλει- να ξεφύγει από τη γραφή».
Φωτογραφίες: Shutterstock
Συνεχίζοντας σε αυτό τον ιστότοπο αποδέχεστε την χρήση των cookies στη συσκευή σας όπως περιγράφεται στην πολιτική cookies
Μάθετε περισσότερα εδώ
Αποδοχή