“Κάποιοι θέλουν να γυρίσουν, άλλοι φοβούνται, άλλοι δεν έχουν πού να πάνε και η Ευρώπη βιάζεται”. Αυτός θα μπορούσε να είναι ο εναλλακτικός τίτλος του εν λόγω άρθρου.
Πολλά από τα εκατομμύρια των Σύρων που ζουν εκτοπισμένοι επιθυμούν να επιστρέψουν στις πρώην εστίες τους, αλλά η καταστροφή είναι τεράστια. Φόβοι για την επόμενη μέρα.
Αναλυτικότερα, πολλοί από τους περισσότερους από τα έξι εκατομμύρια Σύρους πρόσφυγες που έχουν εκτοπιστεί από την πατρίδα τους επιθυμούν να γυρίσουν στη Συρία μετά την πτώση του Άσαντ, ωστόσο η κατάσταση δεν είναι τόσο εύκολη όσο μπορεί να νομίζει κανείς.
Αυτό γιατί από την έναρξη του εμφυλίου πολέμου το 2011 μέχρι τώρα, χιλιάδες εστίες έχουν καταστραφεί, ενώ μην ξεχνάμε και τον φονικό σεισμό του 2023 που προκάλεσε ακόμη μεγαλύτερες ζημιές. Οι υποδομές νερού και υγειονομικής περίθαλψης της Συρίας έχουν διαλυθεί και η χώρα χρειάζεται δισεκατομμύρια δολάρια για βοήθεια και ανοικοδόμηση.
Όπως περιγράφει το POLITICO σε ανάλυσή του, η φυγή του Άσαντ είναι σίγουρα ένα σημείο καμπής στον εμφύλιο πόλεμο που ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2011, όταν ο στρατός του άνοιξε πυρ εναντίον άοπλων διαδηλωτών που απαιτούσαν μεγαλύτερη ελευθερία και πολιτικές μεταρρυθμίσεις, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η σύγκρουση έχει τελειώσει.
Η ξαφνική κατάρρευση της δικτατορίας του Άσαντ προσφέρει μια αχτίδα ελπίδας στους Σύρους στο εξωτερικό, αλλά η δεινή κατάσταση της χώρας περιπλέκει την κατάσταση. Πολλοί πρόσφυγες έχουν ενσωματωθεί στις νέες κοινωνίες στις οποίες ζουν και άλλοι φοβούνται πως θα ξεσπάσουν νέες μάχες ανάμεσα στους ισλαμιστές που αναλαμβάνουν την κυβέρνηση και άλλες παραστρατιωτικές ομάδες ανταρτών. Οι αντάρτες που ηγούνται της Hayat Tahrir al-Sham (HTS), που είναι παρακλάδι της Αλ-Κάιντα, έχουν δεσμευθεί πως θα προχωρήσουν σε εκλογές, ωστόσο στο “πρόγραμμά” τους ήταν το να εφαρμόσουν τη Σαρία. ΗΠΑ και Ηνωμένο Βασίλειο είχαν χαρακτηρίσει την HTS ως “τρομοκρατική οργάνωση”, ωστόσο τώρα φαίνεται πως ανοίγουν διαύλους επικοινωνίας. Χωρίς αυτό να σημαίνει πως η μετάβαση σε μια νέα “κανονικότητα” στη Συρία, θα είναι ομαλή.
Ο δε Αμπού Μοχάμεντ αλ-Γκολάνι αναφέρει πως η ομάδα του έχει κόψει δεσμούς με την Αλ-Κάιντα και προσπαθεί να παρουσιάσει τους αντάρτες του ως “μετριοπαθείς”.
Σε κάθε περίπτωση, χιλιάδες Σύροι πρόσφυγες που ζουν στην Ευρώπη, δεν έχουν αυτή τη στιγμή σπίτι για να επιστρέψουν.
Σύμφωνα με την Υπηρεσία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR), η κατάσταση στη Συρία παραμένει “μία από τις μεγαλύτερες κρίσεις εκτοπισμού στον κόσμο”. Η υπηρεσία εκτιμά ότι υπήρχαν περίπου 6,4 εκατομμύρια Σύροι πρόσφυγες παγκοσμίως το 2023, 5,1 εκατομμύρια από τους οποίους ζούσαν σε γειτονικές χώρες – Αίγυπτο, Ιράκ, Ιορδανία, Λίβανο και Τουρκία. Άλλα 7,2 εκατομμύρια άνθρωποι εγκατέλειψαν τα σπίτια τους αλλά παρέμειναν στη χώρα.
Ενώ η αποπομπή του Άσαντ μπορεί να σηματοδοτήσει μια νέα εποχή για τη Συρία, θα χρειαστεί πολύς χρόνος – και χρήμα – για την ανοικοδόμηση της χώρας. Εάν τελικά οι πρόσφυγες επιλέξουν να επιστρέψουν – ή εάν οι χώρες υποδοχής τους αποφασίσουν να ανακαλέσουν το καθεστώς διεθνούς προστασίας τους – θα βρουν περισσότερα ερείπια εκεί, παρά ευκαιρίες, όπως αναφέρει το POLITICO πολύ εύστοχα.
Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, 13 εκατομμύρια άνθρωποι αντιμετωπίζουν επισιτιστική ανασφάλεια στη Συρία. Η παρατεταμένη πολεμική σύγκρουση έχει καταστρέψει τις κρίσιμες υποδομές της χώρας, από την υγειονομική περίθαλψη μέχρι τα δίκτυα αποχέτευσης και ηλεκτροδότησης. Πάνω από το 40% των νοσοκομείων δεν ήταν πλήρως λειτουργικά το 2023, σύμφωνα με το UN-Habitat. Ακόμη, το 96% των Σύρων, ζουν με λιγότερο από 7 δολάρια τη μέρα.
Το UN-Habitat εκτιμά ότι τουλάχιστον 328.000 κατοικίες έχουν καταστραφεί, ενώ 13,6 εκατομμύρια κάτοικοι δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό νερό, υγιεινή και αποχέτευση. Παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις από τον ΟΗΕ, η υποστήριξη από τη διεθνή κοινότητα ήταν ανεπαρκής: η Συρία αντιμετωπίζει έλλειμμα διεθνούς βοήθειας 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων, μόνο φέτος.
Η ΕΕ έχει διακόψει όλες τις διπλωματικές σχέσεις με τη Συρία το 2012 και άνοιξε τα σύνορα για Σύρους πρόσφυγες. Η Μέρκελ είχε δώσει τότε το σύνθημα. Ωστόσο, από τότε μέχρι σήμερα η ΕΕ δείχνει να μετατοπίζεται προς τα “δεξιά” όσον αφορά τη μετανάστευση, με τα ακροδεξιά κόμματα να αποκτούν όλο και μεγαλύτερη επιρροή στις Βρυξέλλες.
Τη Δευτέρα, η Αυστρία, η Γερμανία και το Βέλγιο ανέστειλαν – κάπως βιαστικά – όλες τις αποφάσεις για αιτήσεις ασύλου από Σύρους, ενώ η χώρα μας πήρε ανάλογα μέτρα. Συγκεκριμένα, η Γερμανία ανακοίνωσε τη Δευτέρα ότι περισσότερες από 47.000 αιτήσεις ασύλου “μπαίνουν σε αναμονή”, ενώ το μεταναστευτικό έχει εξελιχθεί σε τεράστιο ζήτημα για την εσωτερική πολιτική της χώρας.
Οι δε Χριστιανοδημοκράτες πιέζουν ασφυκτικά για επιστροφή των Σύρων στη χώρα τους, ακόμη κι αν δεν έχουν πού να πάνε. Ωστόσο, οι Σοσιαλδημοκράτες και οι Πράσινοι, οι οποίοι είναι εταίροι στην απερχόμενη κυβέρνηση μειοψηφίας του καγκελαρίου Όλαφ Σολτς, προειδοποίησαν ότι είναι πολύ νωρίς για να ανακηρυχθεί η Συρία ως ασφαλής χώρα.
Πρόσφατα, η Κομισιόν παρουσίασε πρόταση για “ασφαλείς” επιστροφές, αντανακλώντας την επιθυμία ορισμένων κρατών-μελών για επαναπροσέγγιση με τη Συρία. Στο πλαίσιο του νέου Συμφώνου για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, η ΕΕ προωθεί την οικειοθελή επιστροφή και επανένταξη ως βασικό στοιχείο της μεταναστευτικής της πολιτικής, κάτι που όμως θα πρέπει να διασφαλίζει τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με τις ισορροπίες να είναι πολύ λεπτές.
Επισήμως, η επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας, Κάγια Κάλας, δήλωσε ότι “το τέλος της δικτατορίας του Άσαντ καταδεικνύει την αδυναμία των υποστηρικτών του, της Ρωσίας και του Ιράν”. Η ΕΕ “δίνει προτεραιότητα στη διασφάλιση της ασφάλειας στην περιοχή και προτίθεται να συνεργαστεί με όλους τους εποικοδομητικούς εταίρους στη Συρία και την ευρύτερη περιοχή”, όπως δηλώνει.
Παράλληλα, η ΕΕ καταδίκασε τη συνεχιζόμενη υποστήριξη της Ρωσίας στο καθεστώς Άσαντ, ωστόσο είναι ασαφές ακόμη το τι θέση θα πάρει απέναντι στους αντάρτες, αναμένοντας τις εξελίξεις σχετικά με το αν η μεταβίβαση εξουσίας θα γίνει ειρηνικά ή όχι. Το διακύβευμα λοιπόν ως προς το “πάγωμα χορήγησης ασύλου” για Σύρους, είναι τεράστιο.
Οι υπουργοί Εσωτερικών της ΕΕ πρόκειται να συζητήσουν την κατάσταση στη Συρία την Πέμπτη, αν και ένας διπλωμάτης της ΕΕ είπε ότι δεν θα ληφθούν ακόμη αποφάσεις.
Κυβερνητική πηγή εξηγούσε πάντως στο ΝEWS 24/7 και τη Βίκυ Σαμαρά, ότι η διαδικασία ασύλου σταματά προσωρινά για 9.000 Σύρους, διότι οι αιτούντες ανέφεραν ως λόγο χορήγησης ασύλου το καθεστώς Άσαντ, το οποίο όμως πλέον έχει πέσει.
Οι Σύροι αιτούντες άσυλο όμως μπορούν να καταθέσουν – όταν ξεκινήσει ξανά η διαδικασία – διαφορετικούς, ή πιο αναλυτικούς λόγους για τους οποίους θα πρέπει να τους χορηγηθεί το καθεστώς πρόσφυγα (πχ σεξουαλική ταυτότητα ή θρησκευτική μειονότητα).
Μην ξεχνάμε πως σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, πολλοί επαναπατρισθέντες τα τελευταία έτη έχουν αντιμετωπίσει αυθαίρετες κρατήσεις, βασανιστήρια και σεξουαλική βία. Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, οι επιστροφές πρέπει να είναι “ασφαλείς, εθελοντικές και αξιοπρεπείς”.
Πάντως, σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί αυτή τη στιγμή η Συρία ασφαλής χώρα, προκειμένου να απορριφθούν αιτήσεις ασύλου. Να σημειωθεί πως στη χώρα μας ζουν 46 χιλιάδες Σύροι πρόσφυγες, με τη συντριπτική πλειοψηφία τους να βρίσκεται στην Τουρκία.
Τέλος, να σημειωθεί πως η Τουρκία, που φιλοξενεί περίπου 3 εκατομμύρια Σύρους πρόσφυγες, αναμένει κύμα επιστροφής, ειδικά στο Χαλέπι, μετά την κατάληψή του από αντάρτες. Ο Τούρκος υπουργός Εσωτερικών ανέφερε ότι το 42% των Σύρων προσφύγων στην Τουρκία προέρχονται από την περιοχή του Χαλεπίου, και εκτιμάται ότι θα υπάρξει ισχυρό ενδιαφέρον για επιστροφή τους εκεί.