της Λίνας Μενδώνη*
Ο μητροπολιτικός σιδηρόδρομος της Θεσσαλονίκης, το μεγαλύτερο δημόσιο έργο που έχει εκτελεστεί ποτέ στην πόλη, παραδίδεται επιτέλους στους κατοίκους και τους επισκέπτες της. Με μήκος σχεδόν 10 χιλιόμετρα, διασχίζοντας το ιστορικό της κέντρο -η ανακάλυψη άγνωστων αρχαίων ευρημάτων ήταν δεδομένη- διέρχεται από 13 σταθμούς.
Παράλληλα με το καθαυτό τεχνικό σκέλος του μεγάλου έργου, πραγματοποιήθηκε η μεγαλύτερη στην Ελλάδα ανασκαφική έρευνα, σωστικού χαρακτήρα, φέρνοντας στο φως εντυπωσιακά κινητά ευρήματα -περισσότερα από 300.000 χιλιάδες-, αλλά και αρχαιότητες που ανασυνθέτουν τη μακραίωνη ιστορία της Θεσσαλονίκης, από ιδρύσεώς της. Επαναχαράσσεται κατ’ ουσίαν ο αρχαιολογικός χάρτης της, αλλάζοντας την πρόσληψη της βαθιάς ιστορίας της.
Τα ευρήματα που ήρθαν στο φως, στους σταθμούς «Βενιζέλου» και «Αγίας Σοφίας», αποτυπώνουν, με εντυπωσιακή πιστότητα, την πολεοδομική εξέλιξη του αστικού ιστού, ο οποίος υφαίνεται γύρω από την κεντρική οδό της πόλης, που ακολουθεί επί χιλιετίες την ίδια χάραξη, με επουσιώδεις μεταβολές: Ο πάλαι ποτέ ρωμαϊκός decumanus maximus, θα εξελιχθεί στη βυζαντινή Λεωφόρος ή Μέση Οδό, για να καταλήξει στη σημερινή Εγνατία.
Η τεκμηρίωση της ιστορικής συνέχειας είναι, χωρίς υπερβολή, συγκλονιστική, αναδεικνύοντας το παλίμψηστο του αστικού ιστού. Μπροστά στα μάτια κάθε χρήστη του Μετρό αναδύεται η μοναδική εικόνα της πρωτοβυζαντινής πόλης, όπως αυτή αποκρυσταλλώνεται κατά τον 6ο αιώνα. Με τις μαρμαρόστρωτες πλατείες της, γύρω από τις οποίες αναπτύσσεται ο κατ’ εξοχήν δημόσιος χώρος, η αγορά με τα καταστήματα και τα εργαστήριά της. Για να δώσει τη θέση της, πάλι, πέριξ του κεντρικού δρόμου, στην οθωμανική Θεσσαλονίκη, που διατηρεί τις βασικές της λειτουργίες, στον ίδιο χώρο.
Στον σταθμό Βενιζέλου, όλα τεκμηριώνονται ευσύνοπτα, αλλά και με πληρότητα, καθώς ερευνήθηκαν, για πρώτη φορά, άγνωστα αρχαιολογικά πεδία. Χάρη στην απόσπαση των αρχαιοτήτων της ύστερης αρχαιότητας, η αρχαιολογική έρευνα έφτασε στα ευρήματα της ελληνιστικής και ρωμαϊκής πόλης, μέχρι τις καταβολές της, την ίδρυση και την πρώτη κατοίκησή της. Χωρίς την κατασυκοφαντημένη επιλογή της απόσπασης και επανατοποθέτησης των αρχαιοτήτων, το ταξίδι στην απώτατη εποχή της πόλης θα ήταν αδύνατο. Ούτε και η ανάδειξη της διαχρονίας της, όπως πιστοποιείται από την ανάπτυξή της, γύρω από τους ίδιους βασικούς οδικούς άξονες. Ούτε και η αναθεώρηση παλαιότερων απόψεων, καθώς η έρευνα κατέδειξε τη σταδιακή επέκταση της πόλης προς τη θάλασσα και όχι προς την ενδοχώρα της, όπως υποστηριζόταν έως τώρα.
Αυτό το μοναδικό πανόραμα ιστορίας, οργανικά και αρμονικά ενταγμένο σε ένα έργο που βρίσκεται στην αιχμή της ανθρώπινης γνώσης, συγκροτήθηκε χάρη στις εργώδεις προσπάθειες των υπηρεσιών του Υπουργείου Πολιτισμού, ιδιαίτερα της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης.
Δούλεψαν με επαγγελματισμό, τηρώντας στο έπακρο τη δεοντολογία και, πρωτίστως, την αρχαιολογική νομοθεσία, συσσωρεύοντας ένα σεβαστό απόθεμα πείρας και γνώσεων, πολύτιμο για ανάλογα εγχειρήματα στο μέλλον. Ολοκλήρωσαν ένα καινοτόμο και εξαιρετικά σύνθετο, σε παγκόσμια κλίμακα, εγχείρημα, το οποίο κατέστη δυνατό και χάρη στην αταλάντευτη πολιτική βούληση της Κυβέρνησης και του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, που το περιέβαλε με τη διαρκή και αμέριστη στήριξή του, ενάντια σε κάθε ιδεοληψία που παρακώλυε τη γρηγορότερη παράδοση του έργου στους κατοίκους και τους επισκέπτες της Θεσσαλονίκης.
Σήμερα, η μητρόπολη του ελληνικού Βορρά διαθέτει ένα από τα τελειότερα και ασφαλέστερα συστήματα μαζικής μεταφοράς, σε όλον τον κόσμο. Παρόμοιες υπερσύγχρονες υποδομές θα συναντήσει κανείς και σε άλλες χώρες. Ελάχιστες, όμως, πόλεις έχουν να επιδείξουν ένα τεχνικό έργο τέτοιου βεληνεκούς, το οποίο δεν προσφέρει μόνο τη μετακίνηση των πολιτών μεταξύ δύο σημείων της πόλης, αλλά ένα εντυπωσιακό και ευσύνοπτο ταξίδι στις δυόμισι χιλιετίες της ιστορίας της. Ο μητροπολιτικός σιδηρόδρομος δεν υποδέχεται μόνον επιβάτες, αλλά επισκέπτες ενός αναπεπταμένου αρχαιολογικού χώρου, ένα τόσο έκτυπο παράδειγμα της αρμονικής σύζευξης και της αλληλοτροφοδότησης της ανάπτυξης και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Ένα κοινό αγαθό, που έρχεται να προσθέσει μια ακόμη ψηφίδα στη διαχρονική ακμή και ακτινοβολία της Θεσσαλονίκης.
*Η Λίνα Μενδώνη είναι υπουργός Πολιτισμού