Το Όρος Ταμπόρα είναι το βουνό που άλλαξε τον κόσμο: το 1815, το μεγάλο ηφαίστειο της Ινδονησίας ξέσπασε με την ισχυρότερη έκρηξη των τελευταίων 10.000 ετών, ένα συμβάν που γέμισε την ατμόσφαιρα με σκόνη και έφερε παγκόσμια καταστροφή.
Αυτό που ακολούθησε ήταν η «χρονιά χωρίς χειμώνα», ένα νεφοσκεπές έτος με ασυνήθιστα χαμηλές θερμοκρασίες. Οι σοδειές καταστράφηκαν, τα ζώα πέθαναν και το Βόρειο Ημισφαίριο έζησε τον χειρότερο λιμό του αιώνα.
Η έκρηξη του Τομπόρα παραμένει η πιο πρόσφατη μεγάλη ηφαιστειακή έκρηξη. Περισσότερα από 200 χρόνια μετά, οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι η επόμενη καταστροφή είναι απλά θέμα χρόνου.
Το ερώτημα δεν είναι το εάν αλλά το πότε, είπε στο CNN ο Μάρκους Στόφελ, κλιματολόγος του Πανεπιστημίου της Γενεύης. Η πιθανότητα μιας νέας ανάλογης έκρηξης αυτόn τον αιώνα είναι 1 στις 6, εκτίμησε.
Ένα τέτοιο συμβάν θα έφερνε «κλιματικό χάος» προειδοποίησε ο Στόφελ. «Η ανθρωπότητα δεν έχει σχέδιο» για ένα τέτοιο σενάριο.
Τα ηφαιστεικά αέρια συχνά περιέχουν διοξείδιο του άνθρακα, το κύριο αέριο του θερμοκηπίου, ωστόσο το συστατικό που απασχολεί περισσότερο τους επιστήμονες είναι το διοξείδιο του θείου, του οποίου τα σωματίδια ανακλούν το ηλιακό φως πίσω στο Διάστημα και ψύχουν έτσι τον πλανήτη.
H πελώρια καλέρα που σχηματίστηκε στο Όρος Ταμπόρα μετά την έκρηξη του 1815 (NASA)
Τα σωματίδια αυτά «μεταφέρονται από τον άνεμο σε όλο τον κόσμο και παραμένουν στην ατμόσφαιρα για 1-2 χρόνια» δήλωσε ο Άλαν Ρόμποκ, κλιματιλόγος του Πανεπιστημίου «Ράτγκερς» στο Νιου Τζέρσι, ο οποίος ειδικεύεται στις επιδράσεις των ηφαιστείων στο παγκόσμιο κλίμα.
Όταν εξερράγη το Όρος Πινατούμπο της Ινδονησίας το 1991, μια έκρηξη πολύ μικρότερη από του Ταμπόρα, εκτόξευσε στη στρατόσφαιρα περίπου 15 εκατομμύρια τόνους διοξειδίου του θείου, ποσότητα αρκετή για να κατεβάσει τη μέση παγκόσμια θερμοκρασία κατά 0,5 βαθμούς για διάστημα αρκετών ετών.
Συγκριτικά, η έκρηξη του Ταμπόρα εκτιμάται ότι μείωσε τη θερμοκρασία του πλανήτη κατά 1-1,5 βαθμούς Κελσίου, νούμερο συγκρίσιμο με την αύξηση της θερμοκρασίας λόγω κλιματικής αλλαγής, σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα.
Και σύμφωνα με τον δρ Ρόμποκ, οι μεγάλες ηφαιστειακές εκρήξεις μπορούν να επηρεάζουν όχι μόνο το κλίμα αλλά και τους μουσώνες στην Ασία και την Αφρική. «Οι καλοκαιρινοί μουσώνες συμβαίνουν επειδή η ξηρά θερμαίνεται ταχύτερα από τον ωκεανό» είπε ο ερευνητής. Μια γιγάντια ηφαιστειακή έκρηξη θα μείωνε τη θερμοκρασιακή διαφορά ανάμεσα σε στεριά και θάλασσα.
Ένα ενεργό υπερηφαίστειο κρύβεται κάτω από τους διάσημες θερμές πηγές του Γέλοουστοουν (Sam Beebe/Ecotrust – CC BY SA 3.0)
Παραδόξως, οι μεγάλες ηφαιστειακές εκρήξεις μπορεί να έψυχαν περισσότερο τον κόσμο στην εποχή της κλιματικής αλλαγής.
«Ο κόσμος είναι σήμερα πιο ασταθής. Οι επιπτώσεις μπορεί να είναι ακόμα χειρότερες από αυτές που είδαμε το 1815» δήλωσε ο Μάικλ Ραμπίνο του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης.
Ο λόγος είναι ότι η κλιματική αλλαγή επιταχύνει την κυκλοφορία του αέρα στην ατμόσφαιρα, κάτι που σημαίνει ότι τα σωματίδια διοξειδίου του θείου παρασύρονται σε μεγάλες αποστάσεις πριν προλάβουν να μεγαλώσουν.
Τα μικρότερα σωματίδια ανακλούν το ηλιακό φως πιο αποτελεσματικά από τα μεγάλα, κάτι που συνεπάγεται μεγαλύτερη επίδραση στο κλίμα.
Η κλιματική αλλαγή μπορεί επίσης να αυξήσει τις ηφαιστειακές εκρήξεις καθώς ο πάγος λιώνει και η πίεση που δέχονται τα ηφαίστεια μειώνεται. Επιπλέον, η παγκόσμια θέρμανση φέρνει πιο καταρρακτώδεις βροχές, κάτι που σημαίνει ότι το νερό μπορεί πιο εύκολα να διεισδύει στο υπέδαφος, όπου αντιδρά με το μάγμα και πυροδοτεί εκρήξεις.
Πανοραμική άποψη της καλδέρας του Ταμπόρα σε υψόμετρο 2.000 μέτρων (Wikimedia Commons / CC BY 4.0)
Περίπου 800 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σήμερα σε ακτίνα 100 χιλιομέτρων από κάποιο ενεργό ηφαίστειο.
Δυτικά της πόλης της Νάπολης, το υπερηφαίστειο των Φλεγραίων Πεδίων παρουσιάζει ενδείξεις ύποπτης δραστηριότητας, η οποία απειλεί περίπου ένα εκατομμύριο κατοίκους.
Θεωρητικά, μια νέα μεγάλη έκρηξη θα μπορούσε να επισκιάσει τις επιπτώσεις του Ταμπόρα.
Το 43 π.Χ., για παράδειγμα, το ηφαίστειο Οκμόκ στην Αλάσκα εκτιμάται ότι μπορεί να μείωσε τμήματα της Νότιας Ευρώπης και της βόρειας Αφρικής κατά το τρομακτικό νούμερο των 7 βαθμών Κελσίου.
Αν κάτι τέτοιο ξανασυμβεί, οι επιπτώσεις θα είναι δραματικές για την πρωτογενή παραγωγή σε πολλές ηπείρους ταυτόχρονα. Το πρόβλημα διατροφικής ασφάλειας σε ΗΠΑ, Κίνα και Ρωσία μπορεί να είναι αρκετά σοβαρό για να οδηγήσει σε πολιτικές πιέσεις ή ακόμα και σε πόλεμο, σύμφωνα με πρόσφατη ανάλυση της ασφαλιστικής εταιρείας Lloyd’s.
Σύμφωνα με την ίδια έκθεση, η οικονομική απώλεια μόνο το πρώτο έτος μετά την έκρηξη μπορεί να ξεπεράσουν τα 3,6 τρισεκατομμύρια δολάρια.
Το πρόβλημα βέβαια είναι ότι η επόμενη μεγάλη έκρηξη είναι αδύνατο να προβλεφθεί.
Οι γεωλόγοι παρακολουθούν πάντως προσεκτικά τα μεγάλα ηφαίστεια της Ινδονησίας, καθώς και το υπερηφαίστειο του Γέλοουστοουν στις ΗΠΑ που δεν έχει εκραγεί εδώ και εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια.