Είναι κάτι περισσότερο από άσκηση ισορροπίας ανάμεσα στους ρόλους του ηθοποιού, του σκηνοθέτη και του ακαδημαϊκού. Για τον Κωνσταντίνο Κυριακού είναι «αλληλένδετες ενώσεις συγκοινωνούν δοχείων», λέει ο ίδιος.
Με αφορμή την πολυβραβευμένη του παράσταση “Ay, Carmela” που διανύει τον τρίτο της χρόνο μίλησε για τα σχέδιά του, την ιστορική αμνησία, αλλά και για την ατολμία του σύγχρονου ανθρώπου να δράσει.
Η παράστασή σας “Ay, Carmela!”, του Χοσέ Σάντσις Σινιστέρρα, τοποθετείται χρονικά την περίοδο του Ισπανικού Εμφυλίου. Ποια είναι η σύνδεσή της με το σήμερα; Σε ποια σημεία θ’ αγγίξει τους θεατές;
Η βασική σύνδεση με το σήμερα εντοπίζεται σε κάθε γωνιά του πλανήτη μας. Σχεδόν σε κάθε σημείο τού ορίζοντα εκτυλίσσεται ένας εμφύλιος πόλεμος ή λαμβάνει χώρα μία πολεμική σύρραξη μεταξύ γειτονικών χωρών. Το «Ay, Carmela!» είναι ένα θεατρικό έργο προορισμένο να υπηρετήσει την κοινωνία, ώστε να διεκδικήσει μεταξύ άλλων τη συλλογική ιστορική μνήμη της. Το βασικό μήνυμα του έργου, δηλαδή ο κίνδυνος της ιστορικής αμνησίας, έχει προεκτάσεις, πέρα από την Ισπανία, και στην Ελλάδα, η οποία ταλανιζόταν από μια ανάλογη εμφύλια διαμάχη μόλις δέκα χρόνια περίπου μετά από τα γεγονότα που πραγματεύεται το έργο τού Σάντσις Σινιστέρρα, με πολλές συμπεριφορές –κοινωνικές και πολιτικές–, που έχουν την προέλευσή τους σε εκείνη την αδελφοκτόνο σύγκρουση, να εξακολουθούν να απαντώνται και στις μέρες μας. Αυτή η αμνησία των σημερινών συνανθρώπων μας κάνει το έργο από μόνο του να “συνομιλεί” με το σήμερα. Απλώς εμείς τονίζουμε λίγο περισσότερο την αλληλοδιάδοχη και αλληλένδετη σύνδεση των τραγικών γεγονότων που αμαύρωσαν τις Ιστορίες των δύο λαών, προτρέποντας το κοινό να συναισθανθεί ότι το “εκεί” είναι “εδώ”, και πως αυτά τα πράγματα μας αφορούν και δεν είναι κάτι που συνέβησαν κάπου “αλλού”, σε κάποιους “άλλους”.
Οι δύο πρωταγωνιστές, η Καρμέλα και ο Παουλίνο είναι ηθοποιοί. Ποια είναι τα κοινά χαρακτηριστικά τους και ποιες οι δομικές τους διαφορές;
Ο ιδεολογικός προβληματισμός στο έργο είναι πρόδηλος, καθώς οι δύο ήρωες του έργου αντιμετωπίζουν τα πράγματα με διαφορετική ιδεολογική τοποθέτηση. Η Καρμέλα δείχνει ξεκάθαρα και αυθόρμητα μεγαλύτερη πολιτική συνείδηση, ενώ ο Παουλίνο, που φοβάται τι μπορεί να τους συμβεί, κατακρίνει τη σύντροφό του για τη μαχητική της στάση. Στο «Ay, Carmela!» παρουσιάζεται ένας βαθιά θετικός γυναικείος χαρακτήρας, ηρωικός έως έναν βαθμό, που μέσα στην αθωότητά της αυτή η γυναίκα, θα μπορούσε να παρομοιαστεί με τις περιπέτειες της ισπανικής Δημοκρατίας σε συμβολικό επίπεδο, απέναντι σε έναν αντρικό χαρακτήρα, ο οποίος, στην επιθυμία του για επιβίωση, καταλήγει να ταπεινωθεί από το νέο δικτατορικό καθεστώς. Από αυτήν την άποψη, οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές, αντανακλούν διαφορετικές στάσεις ζωής απέναντι στις δυσκολίες που προκύπτουν, προσφέροντας έτσι ένα μικρό εύρος πιθανών ανθρώπινων αντιδράσεων. Ο Παουλίνο συμβολίζει τον υποταγμένο Λαό, που συμβιβάζεται και σκύβει το κεφάλι, και με αυτόν τον τρόπο καταντάει να χάσει σταδιακά και οριστικά την αξιοπρέπειά του ως καλλιτέχνης, αλλά κυρίως ως άτομο, ως άνθρωπος. Από την άλλη, η Καρμέλα, που παρουσιάζεται ως σύμβολο της Δημοκρατίας, δείχνει μια αξιέπαινη ικανότητα να αντιστέκεται στην εξαθλίωση ενός κόσμου ανδρών που αλληλοσκοτώνονται σε έναν άγριο αγώνα ή απλά προσπαθούν να επιβιώσουν, πληρώνοντας το υψηλό τίμημα της ταπείνωσης και της υποταγής.
Τι μπορεί να συμβεί όταν βρεθείς στη λάθος πλευρά της ιστορίας; Υπάρχουν επιλογές ή κάποια πράγματα, σε συνθήκες έκτακτες, είναι μονόδρομος;
Το ζήτημα δεν είναι εάν κάποιος βρίσκεται στη λάθος πλευρά της Ιστορίας, αλλά εάν λαμβάνει μέρος σε ένα λάθος και απονενοημένων βιαιοτήτων ιστορικό συμβάν, όπως είναι ένας πόλεμος. Οι ήρωες του έργου τού Σάντσις Σινιστέρρα όντως βρίσκονται από λάθος στη λάθος πλευρά της Ιστορίας, αλλά δεν σκοτώνουν άμαχο πληθυσμό –ούτε καν ένοπλο–, δεν βιάζουν γυναίκες, δεν θανατώνουν παιδιά, απλώς καλούνται να διασκεδάσουν τα αντίπαλα-φασιστικά στρατεύματα με αντάλλαγμα τη ζωή τους.
Φυσικά και δεν είναι όλα μονόδρομος και πάντα υπάρχουν επιλογές! Όταν αναφερόμαστε σε άτομα που είναι γεννημένα να αντιδρούν, τους είναι δύσκολο να υπομένουν· ενώ όταν έχουμε να κάνουμε με άτομα που αρέσκονται να υπομένουν, τους είναι φυσικά δύσκολο να αντιδρούν. Συνεπώς, το εάν θα κάνει κάποιο άτομο μία διαφορετική επιλογή, από το ακολουθήσει απλώς έναν μονόδρομο ή όχι, εξαρτάται απολύτως από τον χαρακτήρα του. Στην παράστασή μας, οι δύο ήρωες από την εξέλιξη της πορείας ενός λανθασμένου ταξιδιού, ξεκινούν ένα άλλο ταξίδι που έχει τη μορφή δοκιμασίας. Σε αυτήν τη δοκιμασία, χωριστά ο ένας από τον άλλον, θα κάνουν το τελευταίο τους ταξίδι, που θα έχει διαφορετικό προορισμό το κάθε ένα, αναλόγως την επιλογή που θα έχουν κάνει, αφού εντέλει η Καρμέλα αποφασίζει να διαβεί ανάποδα τον μονόδρομο που προβάλλεται ξαφνικά εμπρός της.
«Το τρίπτυχο Δημοκρατία-Ελευθερία-Δικαιοσύνη δεν είναι πολιτική στάση, αλλά δικαίωμα όλων», αναφέρετε. Πόσο απέχουμε από αυτή τη συνθήκη;
Είναι η αλήθεια ότι μετά από τόσους αγώνες και τόσο αίμα που έχει χυθεί, θα έπρεπε να έχουν λυθεί ζητήματα όπως είναι η κατάκτηση της Ελευθερίας μας, η εφαρμογή μιας αδιαμεσολάβητης Δικαιοσύνης, η βίωση μιας αληθινής Δημοκρατίας. Μολαταύτα απέχουμε μακράν από το να απολαμβάνουν όλοι οι άνθρωποι αυτά τα αναφαίρετα δικαιώματά τους, που κατ’ ουσίαν τούς έχουν αφαιρεθεί, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, αλλού σε μεγαλύτερο και αλλού σε μικρότερο βαθμό. Ο σύγχρονος άνθρωπος δεν τολμάει να πράξει· προτιμάει την ασφάλεια και το βόλεμα της μη διεκδίκησης των αυτονόητων δικαιωμάτων του, και μαζί με τη Δημοκρατία, την Ελευθερία και τη Δικαιοσύνη, δεν καταφέρνει να απολαύσει ούτε την Ισότητα, ούτε την Ισονομία, ούτε πολλά άλλα δικαιώματά του!
Πήρατε για την παράστασή σας Έπαινο Σκηνοθεσίας, Γυναικείας και Αντρικής Ερμηνείας, στα Βραβεία της Ένωσης Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών. Τι σημαίνει για εσάς αυτή η διάκριση;
Και η Κατερίνα και εγώ αισθανόμαστε μέγιστη ηθική ικανοποίηση, καθώς αναγνωρίζεται η δουλειά που έχουμε κάνει μέχρι τώρα ως THEARTES, αλλά και ως μεμονωμένοι καλλιτέχνες. Αυτή η διάκριση είναι μια μεγάλη ευθύνη τόσο προς το κοινό μας όσο και προς τον ίδιο μας τον εαυτό, και συγχρόνως μάς ενθαρρύνει και μας εμψυχώνει, έτσι ώστε να συνεχίσουμε ακάθεκτοι την καλλιτεχνική μας πορεία ανάμεσα στους ανεμόμυλους ως άλλοι Δον Κιχώτες.
Έχετε ιδρύσει, με την Κατερίνα Μπιλάλη, τη Θεατρική Εταιρεία THEARTES. Ποια ανάγκη οδήγησε στη δημιουργία της ;
Ανακαλύψαμε ότι έχουμε κοινά οράματα, κοινούς προβληματισμούς, παρόμοιες καλλιτεχνικές ανησυχίες, παραπλήσιους τρόπους έκφρασης. Στην πορεία μας, η ανάγκη να έχουμε την πλήρη ευθύνη ενός καλλιτεχνικού δημιουργήματος, που εκκινεί από την επιλογή του έργου μέχρι τη σκηνική του πραγμάτωση, υπήρξε το σημαντικότερο κίνητρο που μας οδήγησε στη δημιουργία της «THEARTES». Με αυτόν τον τρόπο οδεύουμε προς μια ολική αντιμετώπιση της Τέχνης και έτσι μας δίνεται η ευκαιρία για πειραματισμούς και για έρευνα, που οδηγείται πια από την αισθητική της θεατρικής μας εταιρείας.
Ως φιλοσοφία στη «THEARTES» έχουμε τη σύζευξη σύγχρονων και παλαιότερων μορφών έκφρασης, μέσω του πειραματισμού, σεβόμενοι το κειμενικό υλικό. Στοχοθεσία μας είναι η εμπλοκή τού κοινού στη μυθοπλασία, τη μεταθεατρικότητα, την αμφισβήτηση του μύθου και του παραδοσιακού χαρακτήρα, το άρρητο, το αινιγματικό. Ως στίγμα στις παραστάσεις μας έχουμε το “παιχνίδισμα” και την “εναλλαγή” των θεατρικών ειδών, αποτυπώνοντας την ανησυχία μας αναφορικά με τις δραματικές μορφές. Ενώ, το μότο μας είναι: «το Θέατρο είναι το σημείο τομής μεταξύ πραγματικότητας και επιθυμίας, είναι μια μεταθεατρική περιοχή όπου η μυθοπλασία γίνεται πραγματικότητα, όπου όλα είναι δυνατά να συμβούν, επειδή όλα μπορούν να συμβούν σε ένα θέατρο, ακριβώς επειδή είναι Θέατρο».
Ως μέλος μιας μικρής ομάδας, αισθάνεστε καλλιτεχνικά ελεύθεροι; Υπάρχει ο κίνδυνος της εσωστρέφειας;
Δεν θεωρώ τον εαυτό μου μέλος μιας μικρής ομάδας. Είμαστε μια Θεατρική Εταιρεία όπου επιδιώκουμε και απολαμβάνουμε την ελευθερία έκφρασης, την καλλιτεχνική αξιοπρέπεια, την ολική και κυκλωτική έποψη της προσέγγισης και της πραγμάτωσης του παραστασιοποιούμενου δημιουργήματος, τη σύζευξη θεωρητικής και πρακτικής θεώρησης του Θεάτρου. Οι προσωπικές μας ανησυχίες και οι καλλιτεχνικοί μας προβληματισμοί βρίσκουν πεδίο έκφρασης μέσα από αυτήν τη δημιουργικότητα. Ίσως να αναγκαζόμαστε να προσαρμοζόμαστε κάποιες φορές ανάλογα με τις οικονομικές μας δυνατότητες ή τις εγκρίσεις-απορρίψεις των προτάσεών μας προς επιχορήγηση από το Υπουργείο Πολιτισμού. Αυτό όμως μας κάνει να ελισσόμαστε και να ψαχνόμαστε περισσότερο καλλιτεχνικά. Όσον αφορά στην εσωστρέφεια, όταν ως «THEARTES» έχουμε κάνει την παραγωγή επτά διαφορετικών θεατρικών έργων μέσα σε τέσσερα χρόνια, χρησιμοποιώντας σχεδόν είκοσι ηθοποιούς στις παραστάσεις μας, δεν μπορούμε ασφαλώς να μιλούμε για εσωστρέφεια, επειδή μόνο το ένα έργο από αυτά είναι με δύο ηθοποιούς, την Κατερίνα και εμένα. Συνεπώς, δεν βλέπω να ελλοχεύει πουθενά ο κίνδυνος εσωστρέφειας!
Ερμηνεύετε, σκηνοθετείτε αλλά και διδάσκετε θέατρο σε πανεπιστημιακό επίπεδο. Πώς ισορροπείτε αυτές τις τρεις ιδιότητες και τι υποχωρήσεις έχετε κληθεί να κάνετε για να τα καταφέρετε όλα;
Ευτυχώς όλες αυτές είναι ιδιότητες που αγαπώ πάρα πολύ και η μία συμπληρώνει την άλλη, ως αλληλένδετες ενώσεις συγκοινωνούντων δοχείων. Όταν ασχολείσαι με αυτά που αγαπάς, έχοντας πραγματοποιήσει τα όνειρά σου, έχοντας επιτύχει τους στόχους σου, δεν μπορείς να μιλάς για υποχωρήσεις αλλά για επιτεύξεις. Χαίρομαι που κάνω αυτό που μου άρεσε από παιδί και εύχομαι όλος ο κόσμος να συνεχίσει να ονειρεύεται, να κάνει στόχους τα όνειρά του και να τα υλοποιεί!
“Ay, Carmela!”, Μετάφραση – σκηνοθεσία: Κωνσταντίνος Κυριακού, δραματουργία – Κινησιογραφία: Κατερίνα Μπιλάλη. Θέατρο «Μεταξουργείο» , Προπώληση: https://t.ly/-j3PY