Η ανεργία που δε θεωρείται πια βασικό πρόβλημα της χώρας και η γοητεία του τουρισμού που υποχωρεί, ανάμεσα στα ευρήματα της Kapa Research, στην ανασκόπηση 2024.
Αλλαγές που ίσως υποψιαζόμαστε, ίσως όχι, όμως συντελέστηκαν στην ελληνική κοινωνία κατά τη διάρκεια του 2024, κατέγραψε μέσα από τις έρευνές της η Kapa Research. Καθώς η χρονιά φεύγει σε λίγες ώρες, η εταιρεία επέλεξε τα δέκα ευρήματα που θεωρεί τα πιο χαρακτηριστικά.
Δεν είναι δα και τόσο πίσω εκείνα τα χρόνια που η δυσκολία πρόσβασης σε δουλειές ήταν ο μεγαλύτερος πονοκέφαλος για τους Έλληνες, όπως δείχνει και το παραπάνω γράφημα. Με την χώρα στη δίνη των μνημονίων, τον Μάρτιο του 2015 το συντριπτικό 83% των Ελλήνων απαντούσαν πως η ανεργία ήταν το σημαντικότερο πρόβλημα της χώρας.
Το ποσοστό αυτό άρχισε σταδιακά να μειώνεται, πέφτωντας κάτω από το 50% τον Οκτώβριο του 2019. Η τάση αυτή δεν άλλαξε ούτε με τη μεγάλη ύφεση στην οικονομία που έφερε η επιβολή των περιοριστικών μέτρων για την πανδημία του κορονοϊού, πόσο μάλλον με τον σημαντικό ρυθμό ανάπτυξης που σημειώνεται τα τελευταία χρόνια, ανάπτυξη που συνεπάγεται νέες θέσεις εργασίας. Το 2024 είναι χρονιά-σταθμός για την αντίληψη που έχουν οι Έλληνες σχετικά με τη ανεργία, καθώς το ποσοστό που τη θεωρούν πλέον ως το σημαντικότερο πρόβλημα στην χώρα είναι πλέον μονοψήφιο, και συγκεκριμένα μετρήθηκε στο 5% τον περασμένο Οκτώβριο.
Άλλη μια συνέπεια της μεγάλης οικονομικής κρίσης φαίνεται ότι σταδιακά θεραπεύεται, καθώς τα τελευταία χρόνια σημαντικό ποσοστό των Ελλήνων πτυχιούχων που είχαν φύγει στο εξωτερικό, επιστρέφει και εργάζεται πλέον στην πατρίδα.
Από την σχετική έρευνα που είχε κάνει η Kapa Research σε συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης & Ηλεντρονικού Περιεχομένου, προκύπτει ότι η τάση επιστροφής «έπιασε» διψήφιο ποσοστό το 2018 και έφτασε στο 13% το 2020. Η επιστροφή Ελλήνων πτυχιούχων συνεχίστηκε με σταθερό ρυθμό τα έτη 2021-2023. Μετά από έξι έτη μεγάλων «επιστροφών», το 2024 εμφανίζει τάση σταθεροποίησης (6%), λειτουργώντας ως επιστέγασμα της εν λόγω τάσης. Μάλιστα το 77% των επανατρισθέντων απάντησε πως έχουν γυρίσει πιο γεμάτοι με προσόντα και δεξιότητες.
Καθώς η Γερμανία έχει υπάρξει για δεκαετίες η ισχυρότερη οικονομία και χώρα εντός της ΕΕ, στα χρόνια των μνημονίων θεωρήθηκε από πολλούς Έλληνες ως υπεύθυνη για πολλές από τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε η χώρα. Αν και η αρνητική δημοτικότητα της Γερμανίας στην Ελλάδα «έπιασε ταβάνι» (60%) το 2014, το ποσοστό αυτό παρέμεινε υψηλό και τα πρώτα μεταμνημονιακά χρόνια, σημειώνοντας μάλιστα νέα κορυφή (57%) τον Οκτώβριο του 2022.
Όμως η συνέχεια ήταν διαφορετική. «Η χρονική απόσταση από την κρίση και η αποχώρηση των πρωταγωνιστών της από το προσκήνιο (σ.σ. βλέπε Σόιμπλε, Μέρκελ) αμβλύνουν τις διαφορές», σημειώνουν οι αναλυτές της Kapa Research και του ιδρύματος Friedrich Ebert, προσθέτοντας ότι «οι οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει εσχάτως η Γερμανία δημσιουργούν κατανόηση». Έτσι οι αρνητικές γνώμες για τη Γερμανία υποχώρησαν το 2023 και το 2024 έπεσαν στο 40%, ποσοστό δηλαδή που υπήρχε στην ελληνική κοινωνία πριν τη μεγάλη κρίση. Αντίθετα οι θετικές γνώμες ανέβηκαν πάνω από το 30%.
Το 2024 μπορεί να ιδωθεί ως έτος-σταθμός στην αντίληψη των Ελλήνων για την συνεισφορά που έχουν οι διάφοροι κλάδοι στην ελληνική οικονομία. Μετά από πολλά χρόνια κατά τα οποία ο τουρισμός θεωρούνταν ο κλάδος με τη μεγαλύτερη δυνητική συνεισφορά στην ανάπτυξη της χώρας, η αγροτική παραγωγή τον προσπέρασε, μαρτυρώντας «τα πρώτα σημάδια κορεσμού στην αντίληψη της συνεισφοράς του Τουρισμού», όπως σημειώνουν και οι αναλυτές της Kapa Research.
Στο διάγραμμα φαίνεται καθαρά πως το 2019 ήταν έτος αντιστροφής της τάσης, με τον τουρισμό και την εστίαση να αποδεικνύονται κλάδοι ευάλωτοι στις συνέπειες της πανδημίας. Αντίθετα, εν μέσω ακρίβειας και γεωπολιτικής αστάθειας, η ανάγκη για ποιοτικά και προσιτά προϊόντα στα ελληνικά νοικοκυριά, φαίνεται να ωθεί τους Έλληνες να εκτιμήσουν περισσότερο τις δυνατότητας της αγροτικής παραγωγής αλλά και της βιομηχανίας.
«Πες μου τί κόμμα είσαι, να σου πω τί πιστεύεις για την οικονομία». η φράση αυτή υποδηλώνει αν μη τί άλλο την σημαντική επιρροή που έχει η κομματική προτίμηση κάθε πολίτη στην αντίληψή του για την πορεία της οικονομίας. Η Kapa Research διεξάγει τα τελευταία 4 χρόνια στην Ελλάδα την σχετική έρευνα που εντάσσεται στη διεθνή «Global Attitudes Survey» του Pew Research Center και το εύρημα είναι ενδεικτικό της πόλωσης που επικρατεί στην ελληνική κοινωνία.
Ενώ θεωρητικά η οικονομία προχωρά με τον ίδιο τρόπο για όλους τους πολίτες, κι άρα οι απαντήσεις θα έπρεπε να είναι πιο ομοιογενείς σχετικά με την αντίληψη των ανθρώπων για αυτή, αυτό δεν συμβαίνει. Στην Ελλάδα θετικά αξιολόγησε την οικονομική κατάσταση της χώρας το 51% όσων στηρίζουν το κυβερνών κόμμα, δηλαδή τη Νέα Δημοκρατία, ενώ μόνο 14% όσων δεν την στηρίζουν. Αυτή η διαφορά των 37 ποσοστιαίων μονάδων που ουσιαστικά μετρά τον βαθμό της κομματικής πόλωσης, φέρνει την Ελλάδα στη δεύτερη θέση της σχετικής κατάταξης, αν και τα ποσοστά σε Γαλλία, Ισπανία και Γερμανία δεν είναι κατά πολύ χαμηλότερα.
Η πρόοδος που έχει συντελεστεί ως προς το επιχειρείν στην Ελλάδα είναι αντικειμενική, ωστόσο το 2024 έχει αποδειχτεί χρονιά δυσκολιών για πολλές επιχειρήσεις. Η αντίφαση αυτή αποτυπώθηκε στα ευρήματα της Kapa Research για λογαριασμό της Παγκόσμιας Τράπεζας. Η Ελλάδα καταγράφηκε πρώτη στην ευκολία ίδρυσης νέων επιχειρήσεων, δεύτερη στην αποτελεσματικότητα διαδικασιών εισαγωγών-εξαγωγών και πάνω από τον διάμεσο 50 χωρών ως προς την σχέση χρόνου-κόστους υποβολής φορολογικής δήλώσης και καταβολής φόρων.
Την ίδια ώρα όμως η χώρα μας εμφανίζει επίδοση χαμηλότερη του διάμεσου 50 χωρών στον συνολικό δείκτη λειτουργικής αποδοτικότητας των επιχειρήσεων, δηλαδή στην σχέση κέρδους και λειτουργικού κόστους. Με απλά λόγια, όπως σημειώνουν οι αναλυτές της Kapa Research, οι επιχειρήσεις στην Ελλάδα εύκολα ιδρύονται αλλά δύσκολα αποδεικνύονται βιώσιμες, ώστε να διατηρηθούν και να αναπτυχθούν μέσα στο πέρασμα των χρόνων.
Παρά την ύπαρξη μεγάλου αριθμού από πλατφόρμες τυχερών παιχνιδιών στην Ελλάδα, η Kapa Research για λογαριασμό της Επιτροπής Εποπτείας και Ελέγχου Παιγνίων βρήκε ότι το 10% των Ελλήνων συμμετείχε σε παράνομα τυχερά παιχνίδια έστω και μία φορά σε διάστημα 12 μηνών, προσεγγίζοντας τον απόλυτο αριθμό των ατόμων αυτών σε 900.000.
Μάλιστα, με μέση ετήσια δαπάνη ανά παίκτη στα 1.935 ευρώ, ο συνολικός τζίρος του παράνομου τζόγου στην Ελλάδα φτάνει το 1,7 δισ. ευρώ, με τη μερίδα του λέοντος να πηγαίνει σε online πλατφόρμες παράνομων παιχνιδιών. Οι αναλυτές της Kapa Research παρατηρούν πως «παρ’ όλο που τα κέρδη δεν είναι εγγυημένα, ελκύονται από το καθεστώς ανωνυμίας και τις υψηλότερες αποδόσεις».
Η ανεργία δε θεωρείται πια βασικό πρόβλημα της χώρας, όμως ποια είναι τώρα τα βασικά προβλήματα; Σε αυτή την ερώτηση απάντησαν Έλληνες στην Kapa Research, για λογαριασμό του Politico, το 2024 που ήταν χρονιά ευρωεκλογών. Κόστος ζωής και μεταναστευτικό φαίνεται πως καθόρισαν το εκλογικό αποτέλεσμα, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά τουλάχιστον σε 9 ακόμα χώρες.
Ειδικά για την Ελλάδα, 55% των ερωτηθέντων απάντησε πως ανηχυχεί πολύ για την αύξηση του κόστους ζωής και ένα 32% για τις οικονομικές ανισότητες. Το 34% απάντησε πως ανησυχεί ιδιαίτερα για το μεταναστευτικό-προσφυγικό ζήτημα, ποσοστό υψηλό αλλά κατά 3 μονάδες χαμηλότερο από τον μέσο όρο των 10 χωρών στις οποίες διεξήχθη η έρευνα. Οι Έλληνες ανησυχούν περισσότερο από τους υπόλοιπους Ευρωπαίους για την ενίσχυση των εθνικιστικών τάσεων, την κλιματική κρίση, τη γήρανση του πληθυσμού και τον πόλεμο Ισραήλ-Παλαιστίνης ενώ κάτω από το μέσο όρο ανησυχίας ήταν οι απαντήσεις των Ελλήνων θέματα όπως ο πόλεμος Ρωσίας-Ουκρανίας και η τρομοκρατία.
Το 2024 έκλεισε ένας κύκλος εκλογικών αναμετρήσεων (περιφερειακές εκλογές, διπλές εθνικές εκλογές, ευρωεκλογές) στον οποίο καταγράφηκε εξαιρετικά υψηλό ποσοστό αποχής. Προσπαθώντας να ερμηνεύσει την υψηλή αποχή, η Kapa Research για λογαριασμό του ιδρύματος Heinrich Böll ζήτησε από τους πολίτες να ονομάσουν τις βασικές αιτίες και μέτρησε τις τον βαθμό μη εμπιστοσύνης στους θεσμούς.
Το 58% όσων δήλωσαν ότι απείχαν συνειδητά από τις εκλογές δικαιολόγησε αυτή του την επιλογή με την απάντηση «για να εκφράσω την αποδοκιμασία μου για το πολιτικό προσωπικό της χώρας» ενώ ένα διόλου ευκαταφρόνητο 32% θεωρεί πως «οι εκλογές δεν αλλάζουν κάτι στην κατάσταση της χώρας». Ως προς την εμπιστοσύνη προς τους θεσμούς, το 69% όσων απείχαν δήλωσαν ότι δεν εμπιστεύονται τα κόμματα, το 56% δεν εμπιστεύονται το Κοινοβούλιο και το 58% τη Δικαιοσύνη. Αυτοί είναι οι τρεις θεσμοί όπου η Kapa Research εντοπίζει το μεγαλύτερο χάσμα εμπιστοσύνης σε σχέση με όσους πήγαν στις κάλπες, κι εκεί εντοπίζονται τα αίτια της αποχής.
Το αφιέρωμα της Kapa Research στα δέκα ευρήματα που ξεχώρισαν το 2024 κλείνει με ένα, αν μη τί άλλο, αισιόδοξο εύρημα για τη Δημοκρατία στην Ευρώπη. Στο δίλημμα «Δημοκρατία, Δικαιώματα, Κράτος Δικαίου» ή «Τάξη, Ασφάλεια, Ισχυρή Ηγεσία», οι πολίτες σε 10 χώρες απάντησαν κατά πλειοψηφία 2/3 υπέρ του πρώτου αξιακού συστήματος και άρα μάλλον ασπάζονται τα δημοκρατικά ιδεώδη ενώ στην Ελλάδα η σχέση αυτή καταγράφηκε στο 70-30.