Στην ενδιαφέρουσα συνέντευξη που παραχώρησε στα «ΝΕΑ» 60 λεπτά πριν από την ανακοίνωση ότι του απονέμεται το Νομπέλ Οικονομίας, ο Νταρόν Ατζέμογλου, ένας από τους σημαντικότερους οικονομολόγους της εποχής μας, μοιράστηκε τις σκέψεις του για το μέλλον των παγκόσμιων οικονομιών, την αυτοματοποίηση και την πολιτική δυναμική που διαμορφώνουν τα έθνη. Γνωστός για το πρωτοποριακό έργο του στο βιβλίο του «Why Nations Fail», ο Ατζέμογλου ανέπτυξε πολλές από τις βασικές θεωρίες του για τη σωστή λειτουργία των θεσμών για την οικονομία, ειδικά σήμερα με τις προκλήσεις της τεχνητής νοημοσύνης, τις γεωπολιτικές εξελίξεις και του προστατευτισμού.
Στο βιβλίο σας «Why Nations Fail» συζητάτε τον ρόλο των θεσμών στην οικονομική επιτυχία. Ποια διδάγματα από αυτό το έργο μπορούν να εφαρμοστούν στην Ελλάδα και στην Τουρκία;
Η βασική ιδέα του «Why Nations Fail» είναι ότι πρέπει να διορθώσετε τους θεσμούς για να διορθώσετε την οικονομία, και αυτό ισχύει εξίσου τόσο για την Ελλάδα όσο και για την Τουρκία. Και οι δύο χώρες χρειάζονται θεσμούς χωρίς αποκλεισμούς, τόσο σε πολιτικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο. Αυτό περιλαμβάνει την εκπαίδευση, τα προγράμματα κατάρτισης και ένα αντίστοιχο ρυθμιστικό περιβάλλον. Η πρόκληση, ωστόσο, είναι διαφορετική για κάθε χώρα – η Ελλάδα εξακολουθεί να ανακάμπτει από την οικονομική της κρίση, ενώ η Τουρκία έχει βαθύτερα ζητήματα που σχετίζονται με τη διακυβέρνηση της τρέχουσας κυβέρνησής της. Το συμπέρασμα εδώ είναι ότι οι θεσμοί χωρίς αποκλεισμούς είναι ζωτικής σημασίας για τη μακροπρόθεσμη οικονομική επιτυχία, και καμία από τις δύο χώρες δεν έχει υιοθετήσει πλήρως αυτή την ιδέα ακόμη.
Ποιες είναι οι βασικές θεσμικές μεταρρυθμίσεις που πρέπει να θέσει ως προτεραιότητα η Ελλάδα για να διασφαλίσει βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη;
Δεν είμαι ειδικός στην ελληνική οικονομία, αλλά από μια ευρύτερη προοπτική, η Ελλάδα πρέπει να γίνει πιο ανταγωνιστική διεθνώς. Η εστίαση θα πρέπει να δοθεί σε τομείς όπου η Ελλάδα μπορεί να ξεπεράσει άλλες χώρες, ιδίως όσον αφορά την παραγωγικότητα εργασίας. Οι τομείς χαμηλής προστιθέμενης αξίας, όπως η κλωστοϋφαντουργία, δεν πρόκειται να βοηθήσουν την Ελλάδα να φτάσει σε επίπεδα εισοδήματος συγκρίσιμα με πιο προηγμένες οικονομίες όπως η Γαλλία. Η Ελλάδα πρέπει να εντοπίσει και να καλλιεργήσει τομείς στους οποίους το εργατικό δυναμικό της μπορεί να διαπρέψει. Αυτό απαιτεί επενδύσεις στην εκπαίδευση και την αναβάθμιση των δεξιοτήτων των εργαζομένων. Ο τουρισμός αποτελεί ήδη σημαντικό μέρος της ελληνικής οικονομίας, αλλά η Ελλάδα θα πρέπει να διαφοροποιηθεί περαιτέρω για να ανταγωνιστεί αποτελεσματικά στην παγκόσμια αγορά.
Πώς βλέπετε ότι η αυτοματοποίηση επηρεάζει τις αγορές εργασίας σε χώρες όπως η Ελλάδα, όπου η ανεργία παραμένει ένα επίμονο πρόβλημα;
Ο αυτοματισμός αποτελεί σίγουρα μια σημαντική πρόκληση για τις αγορές εργασίας, αλλά σε χώρες όπως η Ελλάδα και η Τουρκία το πρόβλημα δεν είναι μόνο ο αυτοματισμός – είναι επίσης η μη προσαρμογή στη μεταβαλλόμενη παγκόσμια οικονομία. Κλάδοι όπως η κλωστοϋφαντουργία και η συναρμολόγηση χαμηλής προστιθέμενης αξίας, που αποτελούσαν βασικά προϊόντα για χώρες όπως η Ελλάδα, αυτοματοποιούνται. Η Ελλάδα και η Τουρκία πρέπει να βρουν νέους τομείς για να είναι ανταγωνιστικές, και αυτό απαιτεί επενδύσεις στους ανθρώπους τους.
Πώς μπορούν χώρες όπως η Ελλάδα και η Τουρκία, με διαφορετικά επίπεδα τεχνολογικής ανάπτυξης, να μετριάσουν
τους κινδύνους από την αύξηση της ανισότητας λόγω της ΤΝ;
Η τεχνητή νοημοσύνη αλλάζει το παιχνίδι, αλλά μπορεί επίσης να επιδεινώσει την ανισότητα εάν οι χώρες δεν επενδύσουν στην εκπαίδευση και την επανεκπαίδευση. Η Ελλάδα και η Τουρκία βρίσκονται σε πολύ διαφορετικά στάδια όσον αφορά την τεχνολογική ανάπτυξη, αλλά η αρχή παραμένει η ίδια: και οι δύο χώρες πρέπει να προετοιμάσουν τους εργαζομένους τους για το μέλλον. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να παρέχουν προγράμματα κατάρτισης, να επενδύουν στην εκπαίδευση και να δημιουργούν τις υποδομές που απαιτούνται για την υποστήριξη της τεχνολογικής ανάπτυξης.
Πώς εκτιμάτε τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των οικονομικών πολιτικών της Τουρκίας, ιδίως υπό τη διοίκηση του προέδρου Ερντογάν;
Η παραγωγικότητα στην Τουρκία είναι χαμηλή και οι μισθοί έχουν μείνει στάσιμοι, επειδή δεν έχουν γίνει επαρκείς επενδύσεις στην τεχνολογία και τις δεξιότητες. Περίπου το 50% του πληθυσμού βρίσκεται στο επίπεδο του κατώτατου μισθού, γεγονός που αντανακλά ένα ευρύτερο πρόβλημα με τη χαμηλή παραγωγικότητα. Ο πρόεδρος Ερντογάν είναι ένας ικανός πολιτικός, αλλά οι οικονομικές πολιτικές της χώρας υπό τη διοίκησή του δεν έχουν επικεντρωθεί αρκετά στη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα. Η Τουρκία θα πρέπει να ενισχύσει την παραγωγικότητα και να κάνει τις απαραίτητες προσαρμογές για να ανταγωνιστεί στην παγκόσμια οικονομία, ιδίως, διότι ο πληθυσμός της γερνάει με ταχείς ρυθμούς.
Θα μπορούσαν οι ισχυρότεροι οικονομικοί δεσμοί μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας να συμβάλουν στην άμβλυνση των πολιτικών εντάσεων;
Η οικονομική συνεργασία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας θα ήταν εξαιρετικά επωφελής και για τις δύο χώρες, αλλά περιπλέκεται από την πολιτική τους σχέση. Και τα δύο έθνη θα μπορούσαν να επωφεληθούν από τη συνεργασία, ιδίως σε τομείς όπως η ενέργεια, όπου υπάρχει περιθώριο συνεργασίας σε ανανεώσιμες πηγές. Ωστόσο, είναι δύσκολο να προβλεφθεί πώς θα εξελιχθούν οι πολιτικές εντάσεις. Ο Ερντογάν, για παράδειγμα, είναι γνωστός για τη χρήση πολιτικών τακτικών για να συσπειρώσει τη βάση του, που μερικές φορές περιλαμβάνει την αύξηση των εντάσεων με γείτονες όπως η Ελλάδα. Είναι επίσης ρεαλιστής και ανοιχτός στη συνεργασία όταν αυτή εξυπηρετεί την πολιτική του ατζέντα.
Προβλέπετε αλλαγή στην παγκόσμια οικονομική τάξη, ιδίως με την αύξηση του προστατευτισμού και των γεωπολιτικών εντάσεων; Πώς θα πρέπει να προσαρμοστούν οι μικρότερες οικονομίες όπως η Ελλάδα;
Νομίζω ότι βλέπουμε την αναδιαμόρφωση της παγκοσμιοποίησης, όχι το τέλος της. Ο αυξανόμενος προστατευτισμός και οι γεωπολιτικές εντάσεις αναδιαμορφώνουν τα παγκόσμια εμπορικά πρότυπα και οι μικρότερες οικονομίες, όπως η Ελλάδα, θα πρέπει να προσαρμοστούν. Για παράδειγμα, οι αυξανόμενες εντάσεις μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας μπορεί να οδηγήσουν σε περισσότερο περιφερειακό εμπόριο, όπου οι ροές συγκεντρώνονται μεταξύ πολιτικών συμμάχων. Η Ελλάδα θα μπορούσε να τοποθετηθεί ως κόμβος για την επανατοποθέτηση της παραγωγής στην Ευρώπη, γεγονός που θα δημιουργούσε νέες ευκαιρίες. Το κλειδί είναι να παραμείνετε ευέλικτοι και να επενδύσετε στους τομείς που θα ευδοκιμήσουν σε αυτό το νέο παγκόσμιο τοπίο.
————————————-
Πώς έμαθε ότι πήρε το Νομπέλ
Οταν έδινε συνέντευξη στα «ΝΕΑ» κάτι είχε υποψιαστεί αλλά δεν ήταν σίγουρος. «Πριν λάβω το τηλεφώνημα έλαβα ένα email από μέλος της Επιτροπής που με ρωτούσε ποιος είναι ο αριθμός του τηλεφώνου μου. Επομένως εξοικειώθηκα με την προοπτική…» ανέφερε χαρακτηριστικά ερωτηθείς από τον προεδρεύοντα του συνεδρίου του «Economist» John Andrews, αν γνώριζε από πριν ότι θα κέρδιζε
το βραβείο. Η δήλωση αυτή έγινε αρκετή ώρα μετά τη συνέντευξή του στα «ΝΕΑ».
Οι τρεις νομπελίστες Οικονομίας
Οι Νταρόν Ατζέμογλου, Σάιμον Τζόνσον και Τζέιμς Α. Ρόμπινσον θα λάβουν το βραβείο, που επισήμως ονομάζεται «Βραβείο της Sveriges Riksbank στις Οικονομικές Επιστήμες στη μνήμη του Αλφρεντ Νομπέλ», και θα μοιραστούν ισομερώς 11 εκατ. σουηδικές κορόνες (1 εκατομμύριο ευρώ) από την κεντρική τράπεζα της Σουηδίας. Για το έργο τους σχετικά με τον αντίκτυπο που έχουν οι θεσμοί και το κράτος δικαίου στην ευημερία των χωρών δίνοντας νέα προσέγγιση, θεωρητική και εμπειρική, για την κατανόηση των ανισοτήτων πλούτου μεταξύ των εθνών.