Ήταν φίλος και μάλιστα στενός του Αγίου Δημητρίου και το μαρτύριό του συνδέεται με αυτό του πολιούχου της Θεσσαλονίκης, ενώ επιπλέον συνήθως οι δυο τους παριστάνονται μαζί. Σύμφωνα μάλιστα με την έρευνα του διδάκτορα Θεολογίας, Θωμά Ζήκου στα αγιολογικά κείμενα του 7ου αιώνα πρώτος τόπος απεικόνισης του μάρτυρα ήταν η βασιλική του μεγαλομάρτυρα στη Θεσσαλονίκη.
Η ορθόδοξη εκκλησία τιμά σήμερα τη μνήμη του Αγίου Νέστορα -μία μέρα μετά την εορτή του Αγίου Δημητρίου-, το όνομα του οποίου είναι συνδεδεμένο με τη Θεσσαλονίκη, παρότι οι περισσότεροι δεν το γνωρίζουν, ενώ υπάρχει μόνο ένα παρεκκλήσι, στην οδό Αγίου Δημητρίου, δίπλα στο Καυτανζόγλειο, όπου στη θεία λειτουργία θα χοροστατήσει ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Φιλόθεος.
Η μονομαχία με τον Λυαίο – Ο αποκεφαλισμός του
Ο Νέστορας έζησε στη Θεσσαλονίκη την περίοδο της αυτοκρατορίας του Μαξιμιανού (286-304), τότε που αγαπημένο θέαμα των Ρωμαίων ήταν οι μονομαχίες, ένα βάρβαρο έθιμο με μάχες μέχρι θανάτου, παρουσία ενός οργισμένου και φανατισμένου πλήθους, που συμμετείχε με αλαλαγμούς.
Δεξί χέρι του Μαξιμιανού ήταν ο Λυαίος, ο οποίος καταγόταν από τους Σκύθες, ένα νομαδικό φύλο που κατοικούσε στην Κεντρική Ασία και στα βόρεια παράλια της Μαύρης Θάλασσας -σύμφωνα με τη μυθολογία από τους Σκύθες κατάγονταν οι Αμαζόνες. Ο Λυαίος περιγράφεται ως γιγαντόσωμος και ανίκητος στις μονομαχίες, αλαζόνας και με βλοσυρό ύφος που μπροστά του υποχωρούσαν οι πάντες.
Ο Δημήτριος ήταν ήδη στη φυλακή και ο φίλος του ο Νέστορας τον επισκέπτονταν συχνά, όπως συχνά βρισκόταν και στο στάδιο της Θεσσαλονίκης για να παρακολουθήσει τις μονομαχίες. Σε μία τέτοια στιγμή και ενθυμούμενος τη νίκη του Δαβίδ έναντι του Γολιάθ, πήρε την απόφαση να αναμετρηθεί με τον σκληροτράχηλο Λυαίο. Σκέφτηκε πως θα ρίχνονταν στην μάχη αν είχε την ευχή και ευλογία του Δημητρίου και πήγε να τον βρει στη φυλακή. Όπως διασώζει η αγιολογία, έπεσε στα πόδια του και του είπε: «Δούλε του Θεού, είμαι έτοιμος και πρόθυμος να μονομαχήσω με τον Λυαίο. Ενίσχυσε με τις ευχές σου και δώσε μου σύμμαχο το δυνατό σου χέρι». Ο Δημήτριος έκανε το σημείο του σταυρού στο πρόσωπο και την καρδιά του Νέστορα. «Και τον Λυαίο θα νικήσεις και υπέρ του Χριστού θα μαρτυρήσεις», ήταν η ευλογία του.
Ο Νέστορας μπήκε στο στάδιο, στάθηκε μπρος στον Μαξιμιανό και του δήλωσε πως ήθελε να μονομαχήσει με τον Λυαίο. Ο αυτοκράτορας προσπάθησε να τον αποτρέψει λόγω του νεαρού της ηλικίας του και του σωματότυπου, αλλά δεν τα κατάφερε και έδωσε την άδειά του.
Ο Νέστορας μπήκε στον στίβο της μάχης επικαλούμενος συνεχώς τη βοήθεια «του Θεού και του Δημητρίου». Όταν τον είδε ο Λυαίος γέλασε ειρωνικά και γύρισε το κεφάλι του προς το πλήθος. Ο Νέστορας τον πλησίασε ήρεμα και «βγάζοντας τον ακινάκη (σ.σ.περσικό ξίφος πλατύ και μικρού μήκους) από τη θήκη του, πήδησε στον στίβο και παλεύοντας με το βάρβαρο Λυαίο τού κάρφωσε το ξίφος στην καρδιά», όπως αναφέρει ο Συμεών ο Μεταφραστής, ο γνωστότερος συγγραφέας αγιολογικών κειμένων.
Ο Μαξιμιανός σηκώθηκε οργισμένος από τη θέση του και επέστρεψε στο παλάτι, ενώ απέδωσε τον θάνατο του Λυαίου σε μάγια. Κάλεσε τον Νέστορα και τον ρώτησε τι είδους μαγεία έκανε για να νικήσει τον προστατευόμενό του. «Μαγείες, βασιλιά μου, δεν χρησιμοποιούνται από τους Χριστιανούς. Και κανέναν άλλο δεν είχα συνεργό, παρά μόνο τον Θεό του Δημητρίου».
Ο αυτοκράτορας έγινε έξω φρενών, δεν γνώριζε πως ο Νέστορας ήταν Χριστιανός και διέταξε τον σωματοφύλακά του, Μινουκιανό, να τον αποκεφαλίσει με τον ίδιο ακινάκη.
Το παρεκκλήσι του Αγίου Νέστορα και το μαρτύριό του
Το παρεκκλήσι του Αγίου Νέστορα βρίσκεται στην περιοχή του Καυτανζόγλειου, επί της οδού Αγίου Δημητρίου και ειδικότερα μπροστά από το βοηθητικό γήπεδο. Στο παρελθόν εκεί υπήρχαν τα προσφυγικά νεκροταφεία και μικρή εκκλησία της Αγίας Φωτεινής, η οποία είχε αποφασιστεί να κατεδαφιστεί για την ανέγερση του σταδίου, στην πορεία όμως παρέμεινε και μετονομάστηκε στη μνήμη του Αγίου Νέστορα, προστάτη των αθλητών.
Η αρχαιολόγος Ευτέρπη Μαρκή, η οποία για χρόνια ανέσκαπτε έναν άγνωστο οκταγωνικό ναό, τμήματα του οποίου έχουν βρεθεί στα θεμέλια οικοδομών στην περιοχή του Βαρδάρη και συγκεκριμένα στο οικοδομικό τετράγωνο που ορίζεται από τις οδούς Παπαρρηγοπούλου, Ζεφύρων και Μαβίλη, εκτίμησε πως μέρος του ναού πρέπει να συνδέονταν με το μαρτύριο του Αγίου Νέστορα.
Τα μαρτύρια ήταν μικροί οίκοι προσευχής. Από τον 4ο αιώνα και μετά βρισκόταν δίπλα στα νεκροταφεία για να στεγάσουν τον τάφο κάπου μάρτυρα και αργότερα προσαρτήθηκαν στους ναούς γενικής λατρείας και αφιερωνόταν στην αναμνηστική λατρεία του μάρτυρα.
Σημειώνεται πως από τον 5ο αιώνα όλοι οι ναοί ήταν αφιερωμένοι στη λατρεία του Θεού και τα μαρτύρια συνδέονταν με κάποιο πρόσωπο του τοπικού μαρτυρολογίου.
Το Απολυτίκιο του Αγίου Νέστορα
Ἀθλητὴς εὐσεβείας ἀκαταγώνιστος, ὡς κοινωνὸς καὶ συνήθης τοῦ Δημητρίου ὀφθεῖς, ἠγωνίσω ἀνδρικῶς Νέστωρ μακάριε, τὴ θεϊκὴ γὰρ ἀρωγή, τὸν Λυαῖον καθελῶν, ὡς ἄμωμον ἱερεῖον, σφαγιασθεὶς προσηνέχθης, τῷ Ἀθλοθέτῃ καὶ Θεῶ ἠμῶν.